بنزین چشم اسفندیار جمهوری اسلامی
Thu 9 08 2018
س. حمیدی
در هفتههای اخیر دوباره موضوع افزایش قیمت بنزین و دیگر فرآوردههای نفتی قوت گرفته است. دولت هم مثل همیشه بدون هیچ توضیحی شایعاتی از این دست را تکذیب میکند. اما مردم به خوبی دریافتهاند که گرانی بنزین همواره با پاگرفتن همین شایعات به انجام میرسد. چنانکه دولت در آغاز به تکذیب شایعات مردم روی میآورد، اما آنوقت گرانی بنزین در رسانهها با قیمتهای جدید اطلاعرسانی میگردد. به همین دلیل هم دو هفته پیش، صفهای طویلی در جایگاههای بنزین تشکیل شد که تشکیل این صفها در استانهای شمالی کشور به درگیریهای پراکنده بین مردم و پلیس انجامید. چون در بسیاری از جایگاههای بنزین هرگز بنزینی عرضه نمیشد. حضور مسافران و گردشگران تابستانی هم بر شدت و حدت موضوع افزود. در استان گیلان خریداران بنزین از شهرهای اطراف به جایگاههای رشت هجوم آوردند، اما در شهر رشت هم از بنزین هیچ نشانی نیافتند.
سرآخر مشکل پیش آمده به پای اعتصاب کامیونداران نوشته شد. دولت هم توضیحی در این خصوص ارایه نداد. یعنی دولت حسن روحانی همانند همهی دولتهای پیشین، چندان نیازی نمیبیند تا پاسخگوی مردم معترض باشد.
بخشی از مشکل پیش آمده به کاهش تولید بنزین از نیمهی تیرماه برمیگردد. در همین زمان شایعاتی بین مردم پا گرفت که گویا همراه با قطعی برق بسیاری از واحدهای تولیدی بزرگ با کاهش تولید روبهرو شدهاند. موضوعی که به شدت از سوی پالایشگاه اصفهان و تهران و همچنین پالایشگاههای دیگر تکذیب گردید. جدای از این کارخانههای فلزی و سنگ آهنی نیز از همین شایعه بینصیب نماندند. فولاد مبارکه و ملی مس به همراه واحدهای سنگ آهنیِ گلگهر و چادرملو از همان ابتدا به تکذیب آن دل خوش کردند. اما معاملهگران بورس تهران این تکذیبها را چندان جدی نگرفتند. چون در طول دو هفتهی پایانی تیرماه سهام شرکتهای سنگ آهنی و فلزی به همراه همهی پالایشگاه کشور ضمن تردید از ریزش همیشگی، با خطر سقوط دست به گریبان بودند. سپس پالایشگاه اصفهان در همان هفتهی آغازین مردادماه، ضمن نامهای به بورس تهران از میزان کاهش تولید خود به دلیل قطعی برق در تیرماه خبر داد. پالایشگاه اصفهان در همین اطلاعیه یادآور شد که مشکل قطعی برق و کمبود آب برای همیشه در این پالایشگاه به پایان رسیده است. اما مردم عادی در این اطلاعیهها تنها موضوع کاهش تولید در پالایشگاه نفت اصفهان را باور داشتند. چراکه همین کاهش تولید در زمانی اتفاق افتاد که مدیران وزارت نفت تکذیب آن را بر خود واجب میشمردند.
طی دو سال گذشته به دفعات مدیران نفتی کشور اعلام نمودهاند که همراه با توسعهی پالایشگاههای تبریز، اصفهان و بندرعباس و همچنین افتتاح فاز یک و دو پالایش نفت ستارهی خلیج فارس از واردات بنزین بینیاز شدهاند. ولی تمامی اینها بلوفهایی بودند که دولت حسن روحانی به منظور فریب مردم عوام، اطلاعرسانی آن را بر خود واجب میشمرد. چنانکه اینک تولید داخلی بنزین تنها چهار پنجم نیاز بازار کشور را تأمین میکند. فرسودگی و ناتوانی شبکهی حمل و نقل عمومی هم بر شدت و حدت این ماجرا افزوده است. چون ایران از نظر میزان مصرف بنزین در دنیا جایگاه هشتم را اشغال مینماید. بدون اینکه بتوان بازخورد مناسبی از مصرف این همه بنزین انتظار داشت. با این همه دولت ضمن نمایش بیتدبیری خود، تنها زمان را از دست میدهد تا رفع تمامی این کاستیها به زمانی نامعلوم احاله شود.
تولید روزانهی بنزین ایران تا کنون نتوانسته از مرز هشتاد میلیون لیتر فراتر برود در حالی که خودروهای داخلی روزانه حدود نود و پنج میلیون لیتر بنزین به مصرف میرسانند. گفتنی است که ایران در عرصهی مصرف گازوییل هم همواره به بازارهای خارجی وابسته باقی مانده است. چون در ایران سالانه حدود صد و بیست میلیون لیتر گازوییل مصرف میشود در حالی که تنها نود میلیون لیتر آن از پالایشگاههای داخلی تأمین میگردد. دولت ایران برای تأمین بنزین و گازوییل مورد نیاز کشور بیش از همه خود را به پالایشگاههای هند، افریقای جنوبی، چین، کره و حتا ازبکستان وابسته میبیند. ولی در شرایط حاضر همهی این پالایشگاهها در خصوص فروش بنزین به جمهوری اسلامی با شک و تردید عمل میکنند. آنان چندان علاقهای ندارند که چندان هم فروش بنزین و گازوییل به جمهوری اسلامی را جدی بگیرند. پیداست که مجموع مشکلاتی از این دست سرآخر در توزیع ناکارآمد مواد نفتی داخلی به اجرا گذاشته میشود.
از سویی شمار پالایشگاههای ایران به ده واحد میرسد که اکثر این پالایشگاهها قدیمی هستند و به تعمیرات اساسی و کلی نیاز دارند. در ضمن پالایشگاهها برای تعمیرات اساسی به اعتباری حدود شش میلیارد یورو نیاز دارند که برای دولت ایران تأمین آن در اوضاع تحریم ناممکن مینماید. تازه چنین اعتباری اگر هم تأمین بشود، پیمانکار خارجی هرگز به اجرای آن در حال و هوای تحریم یا شبه تحریم رضایت نخواهد داد. چنانکه علیرغم عقد قرارداد با پیمانکار کرهای برای تعمیر و بازسازی پالایشگاههای اصفهان و تبریز، این پیمانکار خیلی زود به کار خود در ایران پایان داد. همراه با اجرای چنین پروژهای پالایشگاههای یاد شده میتوانستند به تولید نفتا و بنزین یورو پنج دست یابند. ولی هرگز به این مهم دست نیافتند. چون شرکت کرهای پیش از آنکه تحریمهای امریکا از راه برسند، خاک ایران را ترک کرد.
در شرایط حاضر پالایشگاههای داخلی نهایت تلاش خود را به کار میگیرند تا آنکه بتوانند پاسخگوی نیاز بازار داخلی باشند. با این همه آنها فقط چهار پنجم از عطش مشتریان خود را برآورده خواهند کرد. مابقی این نیاز به حتم باید از آنسوی مرزهای کشور به بازار داخلی راه یابد. اما فروشندگان خارجی علیرغم تعارفات سیاسی در نهایت همگی از فروش بنزین به ایران سر باز میزنند.
ضمن آنکه ذخیرهسازی بنزین در ایران هرگز جدی گرفته نمیشود. کارگزاران بیخاصیت دولت حسن روحانی بیش از همه به افتتاح فاز دیگری از پالایشگاه ستارهی خلیج فارس دل بستهاند. فاز دوم این پالایشگاه را تیرماه سال جاری افتتاح کردهاند. قرار است فاز سوم آن نیز زمستان امسال به بهرهبرداری برسد. در رسانههای دولتی چنان تبلیغ میگردد افتتاح نهایی این پالایشگاه خواهد توانست به تنهایی روزانه حدود سی و شش میلیون لیتر بنزین تولید نماید. مدیران دولتی چنان تبلیغ میکنند که سرآخر با این میزان از تولید به یکی از صادرکنندگان بنزین تبدیل خواهند شد. اما تمامی این تبلیغات بیپشتوانه خوابهای خوشی است که سرآخر تعبیر نخواهند شد.
سوای از این، دولت برای پاسخگویی به پرداخت یارانهها چارهای ندارد که به افزایش پنجاه درصدی بهای بنزین تن دردهد. گروهی از مدیران وزارت نفت حتا به این نتیجه رسیدهاند که بنزین دوباره به مدت نامعلومی سهمیهبندی گردد تا اعتبار لازم جهت پرداخت یارانه تأمین شود. چون کارگزاران دولت حسن روحانی حاضر نیستند از شمار افرادی که یارانه دریافت میکنند، بکاهند. گویا عدم پرداخت یارانه به گروه دیگری از مردم به ظاهر وجاهت دولت را مخدوش خواهد کرد. در عین حال اکثر کالاهایی که مشمول یارانه میشوند از زمان دولت محمود احمدینژاد تا کنون به میزان دویست درصد افزایش یافتهاند. ولی دولت حاضر نمیشود به همین میزان هم که شده پرداخت یارانهها را افزایش دهد.
بنزین چشم اسفندیار حکومت را نشانه گرفته است. ولی دولت به مشکلاتی فراتر از مشکل بنزین میاندیشد. ضمن آنکه در شرایط تحریم یا شبه تحریم کنونی افزایش تولید آن امری ناممکن به نظر میرسد. سوای از این افزایش وارادات بنزین هم در اوضاع و احوال کنونی به همین آسانی صورت نخواهد گرفت. از سویی دیگر، مصرف بیرویهی بنزین در بازارهای داخلی به دلیل عطش همگانی مردم هر روز فزونی میگیرد. حتا مردم از سر ناچاری به ذخیرهسازی بنزین در منازل مسکونی خود روی آوردهاند که میتواند حوادث ناگواری را برایشان در پی داشته باشد. قاچاق بنزین هم در مرزهای شرقی و جنوبی کشور هم همچنان شدت یافته است. در ضمن رانندگان تاکسی و اتوبوس و همچنین کامیونداران کشور که به دلیل تورم معیشت و گذارن خود را در خطر میبینند، هرگز به گرانی بنزین تن در نخواهند داد. ولی مدیریت این همه نابسامانیها از مدیران پخمه، ناکارآمد و بیانگیزهی حسن روحانی هرگز برنخواهد آمد. نابسامانیهایی که به نحوی از انحا با موضوع بنزین گره میخورد تا تودههای به جان آمده از ستم حکومت هرچه بیشتر به صفآرایی در مقابل جمهوری اسلامی ترغیب گردند.