عصر نو
www.asre-nou.net

مباحثه قلمی نانسی فریزر و جوانا برنر

نئولیبرالیسم پیشرفت‌خواه چیست؟

برگردان: رضا جاسکی
Fri 9 06 2017



پایان نئولیبرالیسم پیشرفت‌خواه (1)

نوشته: نانسی فریزر
برگردان: رضا جاسکی
تعداد کلمات: ۲۲۶۰

انتخاب دونالد ترامپ به ریاست‌جمهوری آمریکا بیانگر یکی از سلسله شورش‌ها و خروش‌های سیاسی شگرفی است که خبر از سقوط هژمونی نئولیبرال می‌دهند. این شورش‌ها شامل رأی به برگزیت در بریتانیا، عدم پذیرش اصلاحات رنزی در ایتالیا، کمپین انتخاباتی برنی سندرز برای نامزدی حزب دموکرات در آمریکا و حمایت فزاینده از جبهه ملی در فرانسه می‌باشد. اگرچه این دسته از شورش‌های انتخاباتی به لحاظ ایدئولوژی و هدف با یکدیگر متفاوت هستند اما اماج مشترکی دارند: همه آن‌ها در پی نفی جهانی‌سازی شرکتی و کورپوراتیو، نئولیبرالیسم، و تشکیلات سیاسی‌ هستند که از این روندها پشتیبانی کرده‌اند. در همه این موارد رأی‌دهندگان به ترکیب مهلک ریاضت اقتصادی، تجارت آزاد، وام‌های غارتگرانه و کار بی‌ثبات با حقوق بد که خصیصه‌های سرمایه‌داری مالی امروز هستند، «نه» می‌گویند. رأی آن‌ها پاسخی به بحران‌های ساختاری این فرم از سرمایه‌داری است که نخستین‌بار همزمان با سقوط نظام مالی جهانی در سال ۲۰۰۸ به طور کامل بروز یافت.

تاچندی قبل پاسخ عمده به این بحران‌ اعتراض چشمگیر و پر جنب و جوش اجتماعی، اما تا حد زیادی زودگذر بود. در عوض سیستم‌های سیاسی نسبتاً مصون به نظر می‌رسیدند و حداقل در کشورهای سرمایه‌داری قدرتمندی مانند ایالات متحده، انگلستان و آلمان هنوز توسط کارگزاران و نخبگان حزبی کنترل می‌شدند. اماموج‌های عظیم شوک انتخاباتی در کل جهان، از جمله در دژهای سرمایه مالی جهانی، طنین انداخته است. آن دسته از افرادی که به ترامپ رأی دادند، مانند آن‌هایی که به برگزیت و علیه اصلاحات ایتالیایی رأی دادند، در واقع در برابر اربابان سیاسی خود قیام کرده‌اند. آن‌ها با دهن‌کجی در برابر تشکیلات حزبی، نظامی را که موجب فرسایش شرایط زندگی‌شان در طول سی سال گذشته شده است، رد و نفی کرده‌اند.اصلا جای تعجب ندارد که آ‌ن‌ها دست به چنین کاری زده‌اند، بلکه عجیب این است که چرا چنین واکنشی از سوی آن‌ها با تأخیر اتفاق افتاد.

با این وجود پیروزی ترامپ تنها شورشی علیه نظام سرمایه مالی جهانی نیست. چیزی که رأی‌دهندگان به ترامپ، پس زدند صرفاً نئولیبرالیسم نبود، بلکه نئولیبرالیسم پیشرفت‌‌خواه بود.این ممکن است ترکیب متناقضی به نظر رسد، اما این واقعیتِ هرچند ناخوشایندِ صف‌بندی سیاسی است که کلید درک نتایج انتخابات ایالات متحده و شاید برخی از تحولات در جاهای دیگر را در دست دارد. نئولیبرالیسم پیشرفت‌‌خواه در فرم آمریکایی‌اش از یک طرف همراه و هم‌پیمان جریان‌های اصلی جنبش‌های اجتماعی جدید (فمینیستی، ضدنژادپرستانه، کثرت‌گرایی فرهنگی و دفاع از حقوق دگرباشان جنسی) است، و از طرف دیگر متحد بالاترین سطوح بخش‌های تجاری «نمادین» و خدمات‌محور (وال‌استریت، سیلیکون ولی و هالیوود) به شمار می‌رود.در این اتحاد، نیروهای پیشرفت‌خواه به طور موثری به نیروهای شناسنده سرمایه‌داری به ویژه سرمایه مالیه‌گرا پیوسته‌اند. هر چند ناخواسته، اما اولی جاذبه خود را به دومی قرض می‌دهد. در حال حاضر، ارمان‌هایی چون کثرت‌گرایی و توانمندسازی، که در اصل در خدمت اهداف متفاوتی قرار دارند، سیاست‌هایی را خوش‌نما می‌سازند که کارخانه‌های تولیدی و آنچه که زمانی زندگی طبقه متوسط را تشکیل می‌داد نابود می‌کنند.

نئولیبرالیسم پیشرفت‌خواه طی سه دهه اخیر در ایالات متحده گسترش یافت و با ریاست‌جمهوری بیل کلینتون در انتخابات سال ۱۹۹۲ تثبیت شد.کلینتون مهندس و پرچمدار اصلی «دموکرات‌های جدید» و معادل آمریکایی «حزب کارگر جدید» بلر بود. او به جای ائتلاف نیودیل بین کارگران کارخانه‌های تولیدی که اتحادیه تشکیل داده بودند، آمریکایی‌های آفریقایی‌تبار و طبقات متوسط شهری، پیوند و اتحاد جدیدی بین کارآفرینان، حومه‌نشینان، جنبش‌های اجتماعی جدید و جوانان جعل کرد که همگی برای نشان دادن خصیصه‌های مدرن و پیشروشان بر تفاوت و گوناگونی، کثرت‌گرایی فرهنگی، و حقوق زنان تأکید می‌کردند.اگرچه دولت کلینتون چنین مفاهیم پیشرویی را تائید می‌کرد اما به استقبال وال‌استریت نیز می‌شتافت. این دولت با چرخش اقتصاد به سمت گلدمن ساکس، نظام بانکی را مقررات‌زدایی کرد و برای پیشبرد معاهدات تجارت آزاد که صنعت‌زدایی را تسریع می‌کرد، به مذاکره نشست. در این بین آنچه به فراموشی سپرده شد، منطقه‌ راست بلت (Rust Belt) بود که زمانی سنگر سوسیال دموکراسی نیودیل محسوب می‌گشت و اکنون جایی است که رأی‌های مجمع نمایندگانش را تقدیم ترامپ کرد. منطقه یادشده همراه با مراکز صنعتی جدیدتر جنوب، در طی دو دهه گذشته ضربات عمده توسعه لگام گسیخته مالیه‌گرایی را متحمل شدند.سیاست‌های کلینتون که توسط جانشینان او از جمله باراک اوباما پی گرفته شد، به تنزل شرایط زندگی تمام کارگران، خصوصاً کارگرانی که در تولید صنعتی کار می‌کردند، منجر شد. به طور خلاصه، کلینتونیسم در تضعیف اتحادیه‌ها، کاهش دستمزد واقعی، افزایش بی‌ثباتی و عدم امنیت شغلی، زوال دستمزد خانوادگی و در عوض ظهور خانواده‌هایی که باید دو نفر در آن کار کنند، سهم و مسئولیت سنگینی بر عهده دارد.

همانطور که آخرین نکته‌ مذکور نشان می‌دهد، حمله به تأمین اجتماعی را در لفافه‌ کاریزمایی رهایی‌بخش که از جنبش‌های اجتماعی جدید به وام گرفته می‌شد، پیچیدند . در طول سال‌هایی که تولید کارخانه‌ای بمباران شد، کشور در صحبت از «تفاوت و تکثر»، «توانمندسازی» و «عدم تبعیض» غرق شد. این اصطلاحات «پیشرفت» را به جای برابری، با شایسته‌سالاری پیوند زدند و در عوض اینکه سلسله مراتب را براندازند، «رهایی» را با چیزی معادل گرفتند که عملاً تنها ترقی گروهی کوچک از نخبگان «با استعداد» زن، اقلیت‌ها و دگرباشان جنسی در سلسه‌مراتب کورپراتیو و شرکتی بود که در آن «برنده همه چیز را می‌برد». این‌ درک لیبرالی فردگرایانه از «پیشرفت» به تدریج جای آن درکی از رهایی را گرفت که در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ شکوفا شده و جامع‌تر، ضد سلسله‌مراتبی، برابری‌طلبانه، طبقه‌محور و ضدسرمایه‌داری بود. وقتی چپ جدید رو به افول گذاشت، نقد ساختاری آن از جامعه سرمایه‌داری کم‌کم محو شد. افکار لیبرالی – فردگرایانه‌ در کشور خود را بازیابی کردند، و بطور نامحسوسی از ارمان‌های «پیشرفت‌خواهان» و به اصطلاح چپ‌ها عقب‌نشینی کردند . با این حال آنچه که معامله را قطعی کرد، تقارن این تغییر و تحول تدریجی با آغاز نئولیبرالیسم بود. گرایش حزبی متمایل به آزادسازی اقتصاد سرمایه‌داری، فمینیسم شرکتی شایسته‌سالارانه که روی «کسب موفقیت» و «شکستن سقف شیشه‌ای» متمرکز بود، را چون همکاری عالی برای خود یافت.

نتیجه‌ همه این‌ها نوعی «نئولیبرالیسم پیشرفت‌خواه» بود که ایدآل‌های بی‌سر و ته‌ای از رهایی را با فرم‌های مهلک مالیه‌گرایی ترکیب کرد. همین ترکیب بود که توسط رأی‌دهندگان به ترامپ تماماً رد و پس زده شد. مطمئناً برجسته‌ترین و مهم‌ترین کسانی که پشت این دنیای جدید جهان‌وطنی متهور جا گذاشته شدند، کارگران صنعتی بودند اما این مشکل شامل مدیران، تاجران خُرد و تمام کسانی که به مناطق راست بلت و جنوب وابسته بودند و تکیه داشتند و همچنین روستاییانی که به خاطر بیکاری و مواد مخدر نابود شده بودند، نیز می‌شد. برای این افراد و گروه‌ها، آسیب صنعت‌زدایی آمیخته بود با توهین‌های اخلاقیات پیشرفت‌خواهی که به طور عادی آن‌ها را به عنوان عقب‌ماندگان فرهنگی معرفی می‌کرد. رأی‌دهندگان به ترامپ با رد و نفی جهانی‌سازی، جهانی‌گرایی لیبرال مربوط به آن را نیز نفی کردند. برای برخی (اما نه همه) این گام کوچکی بود برای اینکه تقصیر بدترشدن شرایط زندگی‌شان را به گردن طرفداران صحت سیاسی، رنگین‌پوست‌ها، مهاجران و مسلمانان بیندازند. در چشم آن‌ها، فمینیست‌ها و وال‌استریت از یک قماش بودند که که تماماً به شخص هیلاری کلینتون دوخته شده بودند.

آنچه که آن ترکیب پیش‌گفته را ممکن می‌کرد، فقدان یک گزینه‌ آلترناتیو حقیقی بود. به‌رغم خیزش‌های دوره‌ای همچون تسخیر وال‌استریت که ثابت شد کوتاه‌مدت است، برای چندین دهه در ایالات متحده هیچ حضور و جنبش چپگرایانه‌ بادوامی وجود نداشته است. همچنین هیچ روایت چپگرایانه‌ جامعی نبود که بتواند شکایت برحق و مشروع هواداران ترامپ را با نقدی مفصل نسبت به مالیه‌گرایی از یک سو، و از سوی دیگر با دیدگاهی ضد نژادپرستانه، ضدتبعیض جنسی و ضدسلسله‌ مراتبی از رهایی پیوند بزند. پیوندهای بالقوه بین کارگران و جنبش‌های اجتماعی جدید نیز در حال گسست بود. این قطب‌های ضروری برای یک چپ ماندنی و قابل دوام با گسستن از یکدیگر، کیلومترها از هم دور شده و منتظر آن شدند که به عنوان مخالف در مقابل یکدیگر قرار گیرند.

حداقل تا وقتی که برنی سندرز پس از ترغیباتی از سوی جنبش » زندگی سیاهان مهم است»، در مبارزات انتخاباتی مقدماتی عالی خود برای اتحاد آن‌ها تلاش نمود. شورش سندرز با رد عقل سلیم نئولیبرالی حاکم در سمت حزب دموکرات‌ها به موازات ترامپ بود. برنی سندرز همانند ترامپ که تشکیلات جمهوری‌خواهان را کله‌معلق نمود، به اندازه یک مو از مغلوب نمودن جانشین منتصب اوباما، که ذی‌نفوذان طرفدار آن تمام سطوح قدرت در حزب دموکرات را کنترل می‌کردند، فاصله داشت.در میان انها، ترامپ و سندرز تعداد زیادی از رای‌دهندگان را به جنب و جوش انداختند. هنگامی که او به سادگی بسیاری از رقبای جمهوری‌خواه خود، از جمله کسانی که مورد علاقه اهدا کنندگان بزرگ و رهبران حزبی بودند را تار و مار نمود، قیام سندرز به طور موثری توسط حزب دموکراتِ بسیار کمتر دموکرات متوقف شد. به هنگام انتخابات گزینه چپ سرکوب شده بود. آنچه باقی‌مانده بود انتخاب ناگزیر بین پوپولیسم ارتجاعی و نئولیبرالیسم پیشرفت‌خواه بود. هنگامی که باصطلاح چپ به هیلاری کلینتون ملحق شد، دیگر کار از کار گذشت.

با این وجود و از این لحظه به بعد، این انتخابی است که چپ باید آن را رد کند. ما به جای پذیرش شرایطی که رهایی را در ضدیت با حمایت اجتماعی قرار می‌دهد و از سوی طبقات سیاسی به ما عرضه می‌شود، باید بکوشیم سرمایه‌ عظیم و رو به رشد انزجار شدید اجتماعی را به سمت رویارویی با نظم فعلی بکشانیم و از این طریق شرایط و مفاهیم را باز تعریف کنیم. به جای کنار هم قرار دادن مالیه‌گرایی به علاوه رهایی در برابر حمایت اجتماعی، باید پیوندی جدید بین رهایی و حمایت اجتماعی در برابر مالیه‌گرایی ایجاد کنیم. در این پروژه، که همان پروژه سندرز را پی می‌گیرد، رهایی به معنای تکثر بخشیدن به سلسله‌ مراتب شرکتی و صنفی نیست، بلکه به معنای نابودی آن است. و موفقیت هم‌ به معنای رشد ارزش سهام یا سود شرکت نیست، بلکه به معنای فراهم آوردن پیش‌نیازهای مادی یک زندگی خوب برای همگان است. در بزنگاه فعلی تنها پاسخ اصولی و برگ برنده‌ای که باقی مانده، این ترکیب است.

من، به شخصه، برای شکست نئولیبرالیسم پیشرفت‌خواه اشکی نمی‌ریزم. قطعا، هراس زیادی به خاطر دولت نژادپرست، ضدمهاجر و ضد زیست‌محیطی ترامپ وجود دارد. اما ما باید نه به خاطر انفجارِ درونیِ هژمونی نئولیبرالیسم و نه متلاشی شدن کنترل اهنین کلینتون در حزب دموکرات سوگواری کنیم. پیروزی ترامپ نشانه‌ای بود از یک شکست برای ائتلاف بین رهایی و مالیه‌گرایی. اما ریاست‌جمهوری او هیچ راه‌حلی برای بحران‌های فعلی، هیچ نویدی برای یک رژیم جدید، هیچ هژمونی امن و بی‌خطری به دست نمی‌دهد. در عوض آنچه ما با آن مواجهیم، یک وقفه، یک موقعیت باز و ناپایدار است که در آن دل‌ها و ذهن‌ها را می‌توان از روی هوا قاپید. در این شرایط تنها خطر وجود ندارد، بلکه فرصت هم هست: شانس ساختن یک «چپ نو» جدید.

سیر حوادث بخشا وابسته به آن است که خودکاوی جدی در میان پیشرفت‌خواهانی که در انتخابات از کلینتون پشتیبانی کردند، صورت گیرد. آن‌ها باید این افسانه ارامش‌بخش اما غلط را رها کنند که به «دسته تاسف‌اورها» (نژادپرستان، زن‌ستیزان، اسلام‌هراسان، و همجنسگراهراسان) با کمکی که از سوی ولادیمیر پوتین و اف بی ای دریافت کردند، باختند. آن‌ها باید به گناه خود در قربانی نمودن هدف حمایت اجتماعی، رفاه مادی، و عزت طبقه کارگر به درک کاذبی از رهایی از نظر شایسته‌سالاری، تنوع و توانمند‌سازی اعتراف کنند.انها باید عمیقاً در مورد اقتصاد سیاسی مالی‌گرا فکر کنند، شعار «سوسیالیسم دمکراتیک» سندرز را احیا نمایند و معنی محتمل آن در قرن بیست‌ویکم را کشف کنند. بیش از همه ضرورت دارد این نیروها به توده‌ رأی‌دهندگان ترامپ نزدیک شوند، به آن‌هایی که نه نژادپرست و نه متعهد به جناح راست بودند، بلکه خودشان قربانیان یک «نظام فریبکار» هستند و می‌توانند و باید در پروژه ضد نئولیبرالیسم جریان چپ نوشده بسیج شوند.

این بدین معنا نیست که نگرانی‌های موجود در مورد نژادپرستی یا تبعیضات جنسی را خفه کنیم بلکه منظور آن است که نشان دهیم آن ستم‌ها و سرکوب‌های دیرینه‌ تاریخی، امروز و در سرمایه‌داری مالی چطور بیان‌ها و زمینه‌های جدیدی پیدا می‌کنند. ما با نفی و پس زدن تفکر کاذب و بی‌حاصلی که بر کمپین انتخاباتی مسلط بود، باید گزندها و آسیب‌هایی را که زنان و رنگین‌پوستان از آن رنج می‌کشند، به آن دسته از صدماتی که بسیاری از رأی‌دهندگان به ترامپ تجربه کرده‌اند، پیوند بزنیم. از این طریق جنبش چپ که حیاتی دوباره گرفته است، می‌تواند بستر و بنیانی شود برای ائتلاف جدید و قدرتمندی که متعهد است به مبارزه برای همگان.

ادامه دارد

___________________

نانسی فریزر استاد فلسفه و سیاست در مدرسه نو برای تحقیقات اجتماعی است. از آخرین آثار او می‌توان از «سرنوشت فمینیسم: از سرمایه‌داری با مدیریت دولتی تا بحران نئولیبرالی" نام برد.

جوانا برنر نویسنده » زنان و سیاست طبقاتی» است. آخرین مقالات او در نشریات مطالعات سوسیالیستی، ژاکوبن، « در برابر جریان» و لوگوس منتشر می‌شوند.

برگرفته از نشریه دیسنت، بهار ۲۰۱۷

– توضیح مترجم: این مباحثه قلمی شامل دو مقاله از نانسی فریزر و یک مقاله از جوانا برنر است. قسمتی از مقاله اول نانسی فریزر توسط خانم مرجان نمازی ترجمه و در نشریه قلمرو رفاه شماره ۲۱ به چاپ رسیده است. در متن حاضر تا حد ممکن از ترجمه خانم نمازی استفاده شده است.