شادی خیابانی پس از توافق «وین»: پیروزی بدون جنگ
Wed 15 07 2015
زینب اسماعیلی، خبرنگار «شرق» از وین: توافق شد؛ بعد از ١٢ سال کشمکش، بعد از ٢٢ ماه نشست و گفت‌و‌گو، بعد از ١٩ روز مذاکره پیاپی. دود سفید بالاخره از قصر کوبورگ برخاست. وزرای خارجه ایران، آمریکا، آلمان، فرانسه، انگلیس، روسیه و چین به‌همراه مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بالاخره به راه‌حلی برای حل بحران هسته‌ای ایران دست یافتند. چهره‌ها خسته است، برخی کمتر، برخی بیشتر، اما همه در برشی از تاریخ قرار گرفته بودند؛ روزی که چالش هسته‌ای ایران با یک توافق همکاری مواجه بود، نه قطع‌نامه، نه تحریم بلکه با راهی برای برداشتن تحریم‌ها و لغو قطع‌نامه‌ها. وزیران خارجه روی سن مرکز رسانه‌ای اتریش کنار پرچم‌هایشان که قرار گرفتند، ناباورانه مورد تشویق خبرنگاران قرار گرفتند. اگرچه آغاز تشویق از صف خبرنگاران ایرانی بود که مشتاق‌تر از دیگران، منتظر اعلام توافق بودند اما خبرنگاران دیگر هم به‌سرعت به این کف‌زدن پیوستند. برخی از آنها در تمام این ١٢ سال پرونده هسته‌ای ایران را دنبال کرده و برایش مطلب نوشته بودند. جان کری خسته بود و تازه بعد از چند هفته کتانی‌های مشکی را درآورده و کفش پوشیده بود، اما از شکستگی پا هنوز عصای زیر بغلش مانده بود. جواد ظریف هم خسته می‌نمود، چون این دو بیش از دیگران با آنچه به‌عنوان متن توافق منتشر شد، سروکله زده بودند. دیگران هم بودند، فابیوس به‌اشتباه از در خبرنگاران وارد شد و معاونان تیم ایران به‌اشتباه به‌جای ردیف اول سالن، از سن سر درآورده بودند. فیلیپ هاموند خونسرد بود و کنار کری ایستاده بود و برای تمام‌کردن تشویق خبرنگاران شروع کرد به دست‌دادن با کری. وزیر دست‌راستی‌اش اما نبود، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، که سفرش را به تعویق انداخت اما تنها توانست در مراسم سازمان ملل حضور پیدا کند. اگرچه پیش از رفتن، نشست خبری کوتاهی با خبرنگاران روس برگزار کرده است. وزرای خارجه یک دور دیگر هم در مقر سازمان ملل ایستاده و با هم عکس یادگاری گرفته بودند. بعد از آن در آخرین جلسه هماهنگی ایران و ١+٥ که چنددقیقه امکان حضور تصویربرداران فراهم شد، جواد ظریف و فدریکا موگرینی حرف زدند. هر دو گفتند که «این تنها یک توافق نیست یک توافق خوب است»؛ این شاه‌بیت توافق تاریخی بود.
صدای پای باران
صدای پای توافق از نیمه‌شب دوشنبه وین شنیده شد؛ در شهری که باران به خیابان‌هایش می‌خورد و خنکی پاییزی به‌جای تابستان نشسته بود. از حوالی ساعت ١٠ شب در خیمه خبرنگاران پیام آماده‌باش می‌چرخد، اولویت با عکاسان و تصویربرداران بود که باید تصویر اعلام توافق و مراسمی که برگزار می‌شد را ثبت کنند. خبرنگاران اما برای دریافت جزئیات توافق باید به مرکز خبری اتریش بروند. دو، سه ساعت پیش‌تر اما امیدی به اعلام توافق نمی‌رفت و همه، کار را به صبح موکول‌شده می‌دانستند. عصر ظریف گفته بود امشب نه، اما آنچه داخل اتاق‌های مذاکره می‌گذشت چیز دیگری بود. با بالاگرفتن موج امید در دیدارهای عصر، وقفه‌ای کوتاه پیدا شد. شب از مرز دوشنبه گذشته و به روز بعد وارد شد، حالا همه، چه در تهران و چه در وین منتظر خبرهای آخر بودند. گویا جلسه‌ای که قرار بود تا نیمه‌شب ادامه پیدا کند و مسائل باقیمانده را حل کند به شب آخر موکول شده بود. ساعت دو نیمه‌شب را رد کرده بود که منابع خبری ایرانی آخرین تیر ترکش را راهی خیمه سفید خبرنگاران کردند، «امشب احتمال انجام برنامه در مقر سازمان ملل منتفی است»، قرار بود که راهی مقر سازمان ملل شویم.اطراف کوبورگ جیرجیرک‌های شبانه می‌خواندند و چراغ اتاق‌های قصر همچنان روشن بود. یکی از اعضای تیم مذاکره می‌گفت اعضای همه هیأت‌ها در راهروها در حال خواندن و بررسی متون هستند. صد صفحه متن تهیه شده، پرانتزها و جاخالی‌ها پر شده و همه مواردی که یک‌سال‌ونیم گفته می‌شد، موضوع اختلاف است به موضوع تفاهم تبدیل شده است. اما هنوز همه‌چیز برای اعلام توافق آماده نبود. خبرنگاران و عکاسان منتظر در خیمه، حالا به‌جای مقر سازمان ملل راهی هتل‌هایشان می‌شدند. برخی هتل‌هایشان را تحویل داده بودند و به چرتی در همان خیمه قناعت کردند. قرار برنامه به صبح موکول شد؛ آماده‌باش از ساعت هشت صبح سه‌شنبه.
صبح سه‌شنبه قصر کوبورگ از حالت دژ نظامی خارج شده و به هتلی عادی تبدیل شد. ترددها آزاد و پلیس‌ها اگرچه هستند اما میله‌های حائل را برداشته‌اند. از شواهد مشخص است که وزرا در هتل نیستند. اگرچه جلسه معاونان همچنان تا حوالی چهار صبح به طول انجامیده. از صبح کارشناسان و معاونان ١+٥ و ایران در جلسه، آخرین اصلاحات را انجام دادند.
خبر رسید
حوالی ساعت هشت‌ونیم بود که خبر دستیابی به توافق به نقل از دیپلمات‌های مختلف دست‌به‌دست می‌چرخید. بسیاری از همین خبرها به نقل از منابع دیپلماتیک ایرانی منتشر می‌شد. خبرنگاران و تصویربرداران راهی مرکز رسانه‌ای اتریش شدند. توافق به دست آمده بود و حالا ترتیبات در حال انجام بود. فدریکا موگرینی، خانم جوانی که بعد از پایان دوره اشتون به سمت مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا منصوب شده و به این مذاکرات پیوسته، در توییتر نوشت: «مذاکرات به سرانجام رسید. ما به توافق رسیدیم».
جزئیات فوری
هنوز مراسم قرائت بیانیه مشترک برگزار نشده بود که خلاصه‌ای از جزئیات توافق ایران و ١+٥ برای خبرنگاران ارسال شد.این جزئیات نشان می‌داد که «قطع‌نامه‌های تحریمی شورای امنیت سازمان ملل متحد، شامل کلیه تحریم‌های اقتصادی و مالی تحمیل‌شده علیه ایران، در قالب یک چارچوب مورد تفاهم و از طریق صدور یک قطع‌نامه جدید به یکباره لغو خواهند شد؛- با صدور قطع‌نامه جدید ذیل ماده ٢٥ منشور ملل متحد، ضمن اشاره به ماده ٤١ منشور صرفاً در بندهای مربوط به لغو تحریم‌های گذشته، تحول ماهوی در نحوه برخورد شورای امنیت با ایران ایجاد خواهد شد». مواد منشور که از ماده ٣٩ تا ٥١ عددگذاری شده جزء مواردی است که سخت‌گیرانه به بهانه تهدید علیه صلح، اجازه انجام اقداماتی را به کشورها می‌دهد. اگرچه تیم مذاکره‌کننده ایرانی قصد داشت قطع‌نامه جدید تحت فصل هفت باشد (لازم‌الاجرا و خنثی‌کننده دیگر قطع‌نامه‌های مشابه) اما نتایج نشان می‌دهد که این اتفاق شدنی نبوده است. بااین‌حال این توافق منجر به توقف برنامه هسته‌ای ایران نمی‌شود. اما در توافق آمده است: «ایران پروتکل الحاقی را داوطلبانه اجرا کرده و متناسب با ایفای تعهدات طرف مقابل، در مراحل بعدی آن را برای تصویب به مجلس تسلیم خواهد کرد». یکی از مهم‌‌ترین بندهای توافق، ارسال متن، ظرف چند روز آینده به شورای امنیت است. این کار توسط اعضای ١+٥ و برای تأیید شورای امنیت سازمان ملل انجام می‌شود. درحالی‌که آمریکا اصرار داشت که متن توافق ابتدا در کنگره این کشور تصویب شده و بعد به شورای امنیت ارسال شود». متن توافق توسط اعضای صادرکننده آن به عنوان «برنامه جامع اقدام مشترک» خوانده می‌شود. این متن مشتمل بر یک متن اصلی و پنج پیوست فنی در مورد موضوعات هسته‌ای، تحریم‌ها، همکاری در زمینه انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز، تأسیس کمیسیون مشترک، و برنامه اجرائی است. (خلاصه این متن را در ویژه نامه هسته‌ای «شرق» امروز می‌توانید بخوانید)
بازگشت به سن
سالن قرائت متن توافق در مرکز رسانه‌ای سرد بود. سالنی که بارها پذیرای خبرنگاران پوشش‌دهنده این مراسم شده بود و آنها دوبار از این مرکز ،خبر تمدید چندماهه و چندین‌بار خبر ادامه مذاکرات را از آنجا به رسانه‌هایشان مخابره کرده بودند. حالا سن با پارچه مخمل تیره آماده شده بود و میزبان، یعنی وزیر خارجه اتریش که همان ابتدا نشسته بود به سخنان وزرایی که چندین برابر او سن و تجربه داشتند، گوش می‌داد. او حتی دوربینش را درآورده و از عکاسان و خبرنگاران عکس می‌گرفت. جواد ظریف و فدریکا موگرینی بعد از جداشدن از وزرای دیگر باز به روی سن بازگشتند و این‌بار متن بیانیه را قرائت کردند. متنی صمیمانه و مثبت که از «توافق خوب» و «آغاز همکاری‌های بین‌المللی با ایران» سخن می‌گفت. جان کری، وزیر خارجه آمریکا یک ربعی بعدتر با چهره‌ای عبوس وارد سالن شده بود، این‌بار وقتی همه داشتند سخنرانی روحانی را از تهران گوش می‌دادند وارد سالن شد. آنقدر که حتی چند ثانیه با تأخیر متوجه حضور او شدند. چهره کهنه سرباز ٧٠ ساله جنگ ویتنام پیرتر از پیش به نظر می‌آمد.
سخنان کری، وزیر خارجه آمریکا دو قسمت بود، بخشی مثبت و راضی از توافق و بخش دیگری که از اقدامات سخت‌گیرانه علیه ایران حکایت می‌کرد. او می‌گفت: «اگر ایران به تعهدات خود عمل نکند، تحریم‌ها را برمی‌گردانیم». و البته یادآوری کرد: «بدون این توافق ایران می‌تواند ظرف یک روز ظرفیت غنی‌سازی خود را دوبرابر کند».او یک‌بار دیگر از قدرت دیپلماسی گفت و به‌عنوان سرباز حاضر در جنگ ویتنام از این گفت که می‌داند اگر دیپلماسی شکست بخورد چه اتفاقی رخ می‌دهد. او در فهرست بلند بالای تشکرهایش، از روحانی و ظریف هم تشکر کرد. «می‌خواهم احترام عمیق خود را نسبت به رویکرد جدی و سازنده نمایندگان ایران در مذاکرات ابراز کنم». او، جواد ظریف همتای ایرانی خود را مذاکره‌کننده‌ای «سرسخت، حرفه‌ای و وطن‌پرست» توصیف کرد و گفت حتی وقتی کار مذاکرات سخت می‌شد، جلسات را با لبخند به پایان می‌برده است».بااین‌حال او از سخت‌بودن مرحله اجرای توافق گفت: «اجرای توافق به‌دست‌آمده با ایران به اندازه رسیدن به آن دشوار خواهد بود.» .
این تنها توافق دیروز نبود؛ ایران و آژانس هم یک بار دیگر متن یک توافق جدید را امضا کردند. این توافق جدید «نقشه راه» نام‌گذاری شد. صالحی درباره این توافق گفت: «در این توافق با انجام اقداماتی توسط ایران و آژانس تمام مسائل گذشته به‌طور کامل حل‌وفصل خواهد شد. انجام تمام توافقات از جمله ترتیبات مقرر برای موضوع پارچین با رعایت کامل خطوط قرمز کشور خواهد بود. امیدوارم با حل‌وفصل مسائل گذشته، فصل جدیدی از روابط و همکاری بین ایران و آژانس گشوده شود.» برمبنای توافق ایران و آژانس «ترتیبات جداگانه دیگری درباره موضوع پارچین توافق شد». این در راستای حل مسائل باقیمانده از گذشته است. آمانو گفته امکان بازدید از پارچین فراهم شده است. جواد ظریف عصر دیروز و بعد از انجام مراسم اعلام توافق توییت کرد «توافق سقف نيست، بلکه يک پايه محکم است؛ بايد ساختن آن را شروع کنيم.» توافق ایران و ١+٥ چند روز مهم در پیش خواهد داشت، روز نهایی‌شدن توافق که هم‌زمان با تصویب در شورای امنیت است، روز آغاز عملیات و روز نهایی‌شدن عملیات توسط دو طرف و همه آنچه در پیش است و اشاره ظریف هم به آن است. جواد ظریف مذاکره‌کننده قطع‌نامه ٥٩٨ است بیست و اندی سال پیش که به جنگی هشت ساله پایان داد، جان کری کهنه سرباز جمگ ویتنام است که سال‌ها آمریکا را درگیر جنگ کرد. حالا این دو مرد خسته از جنگ، برای پایان مسالمت‌آمیز یک بحران به راه‌حلی دست‌یافته‌اند. حالا بحران به بهانه برنامه هسته‌ای ایران به کمک ابزار دیپلماسی و میز مذاکره دور شده است. ما وارد توافقی شده‌ایم که می‌تواند آینده‌ای بدون درگیری و خطر جنگ برایمان داشته باشد. در وین، شهر خاطره‌های تلخ از جنگ، برای ایران پیروزی بدون جنگ به دست آمد.
شرکای دیگر
وانگ یی، وزیر امور خارجه چین به رویترز گفت: «توافق هسته‌ای ایران نشان می‌دهد که دنیا می‌تواند با استفاده از مذاکره مشکلات مختلف را حل کند.»
سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه: ما و چین می‌خواستیم که تحریم‌های تسلیحاتی جزء اولین محدودیت‌هایی باشد که برداشته می‌شود؛ اما درنهایت، همکاران ایرانی ما که طبیعتا در این مورد تصمیم‌گیرنده اصلی بودند، موافقت کردند که در این باره مورد معامله کنند. چون غرب ابتدا مصر بود که تحرم‌های تسلیحاتی برای هشت یا حتی ده سال حفظ شود، اما درنهایت بین همکاران ایرانی و غربی مصالحه‌ای به دست آمد، که طبیعتا ما و چین با توجه به اینکه ایران با آن موافق بود، از آن حمایت کردیم... که برای پنج سال [ادامه پیدا کند] اما در این دوره، تسلیحاتی که به ایران داده می‌شود باید تحت نظارت شورای امنیت سازمان ملل باشد.
|
|