بساز بفروشی در عرصه‌‌های آموزشی
Wed 4 06 2014
س. حمیدی
آمارهای غیر رسمی حکایت از آن دارد که در ایران سه برابر مراکز آموزشی رسمی و شناخته شده، مؤسسات غیر رسمی آموزشی به فعالیت اشتغال دارند تا برای اخذ مدرک تحصیلی برای متقاضیان خود زمینه‌های کافی فراهم بینند. همچنین گفته می‌شود چهار برابر شمارگان کتاب‌های درسی، کتاب‌های کمک آموزشی در کشور نشر می‌یابد. ضمن آنکه از گستردگی نشر الکترونیکی هم در این عرصه نباید غافل ماند. تا جایی که کاربران و مخاطبان نشر الکترونیکی به دلیل آسانی و سهولت، از نشر کاغذی نیز فزونی می‌گیرد.
به طبع توزیع حجم بالای کتاب‌های کمک درسی و همچنین فعالیت و راه‌اندازی مراکز غیر رسمی آموزشی در سطح جامعه از ناکارآمدی نظام تعلیم و تربیت کشور حکایت دارد. در چنین فرآیندی مراکز دولتی و رسمی نیز هر چه بیش‌تر از خواست و نیاز شهروندان جامعه فاصله می‌گیرند. چنانکه مراکز دولتی و رسمی از درک ضرورت‌های لازم باز می‌مانند و نیاز دانش‌آموزان و دانشجویان را جهت ادامه‌ی تحصیل برآورده نمی‌کنند. در نتیجه داوطلبان تحصیل هم مجبور می‌شوند به منظور فراگیری آموزشهای لازم به سامانه‌های غیر رسمی مراجعه نمایند.
شکی نیست که مراکز غیر رسمی آموزشی علی‌رغم هزینه‌زایی و رویکرد تجاری آنان، سطح آموزشی مشتاقان خود را ارتقا می‌بخشند و به ایشان برای موفقیت در عرصه‌ی تحصیل یاری می‌رسانند. چون داوطلبان در همین مراکز با شگردهایی آشنا می گردند که در خصوص پیش‌رفت تحصیلی‌شان تسهیلگری به عمل می‌آورد. کلاس‌های زبان و کنکور و همچنین دوره‌های مختلف آموزشی بخش کوچکی از فعالیت‌های این مراکز فرهنگی را در بر می‌گیرد. همچنان که آموزشگاه‌های خصوصی و یا همگانی که اغلب به شکل و شیوه‌ای غیر مجاز به فعالیت مشغول‌اند مبتکرانه مجبور می‌شوند ضمن آموزشهای خود زمینه‌های روانی لازم را برای داوطلبان تحصیل آماده نمایند. چون با ساز و کارهای ناسالمی که دولت برای ادامه‌ی تحصیل جوانان فراهم می‌بیند کسب اعتماد به نفس و غلبه بر استرس و فشار روانی برای داوطلبان ادامه‌ی تحصیل اهمیت می‌یابد. جوانان علاقه‌مند به تحصیل هم ضمن همین آموزش‌ها شگردهای ویژه‌ای را می‌آموزند که بر هیجان و فشار روانی ناشی از درس و امتحان چیره گردند.
در واقع بی‌کاری و بی‌اعتمادی به فردا و آینده‌ای روشن به فعالیت این مراکز یاری می‌رساند. زیرا اکثر جوانانی که برای تأمین مخارج زندگی و گذران خویش از دست‌یابی به شغل و حرفه‌ای لازم جا می‌مانند به ناچار برای کسب موفقیت در ادامه‌ی تحصیل به این مؤسسات روی می‌آورند. چون اخذ مدرک تحصیلی مناسب، خواست و نیاز اجتماعی ایشان را برآورده می‌کند. با این اوصاف هزینه‌های تحصیل نیز هر روز در ایران فزونی می‌گیرد. پیداست در آوردگاه نابرابری که رژیم برای جوانان ایرانی فراهم می‌بیند پول یاریگر مناسبی جهت تحصیل خواهد بود. همچنان که اقشار نیازمند جامعه اغلب در تنگناهای تحمیلی حکومت از ادامه‌ی تحصیل و اخذ مدرک علمی مناسب جا می‌مانند.
از سویی دیگر این روزها در تهران، بنگاه‌های تبلیغی گستره‌ی وسیعی از دیوار خیابان‌های اصلی و فرعی میدان انقلاب را با آگهی‌هایی پوشانده‌اند مبنا بر اینکه می‌توانند پژوهش و پایان‌نامه‌ی دانشگاهی در اختیار متقاضیان قرار دهند. با این ترفند دانشجویانِ سطوح مختلف تحصیلی در صورت استطاعت مالی لازم نیست زحمت تحقیق و پژوهش را بر خود هموار نمایند چون با پرداخت پول مشکل پایان‌نامه و پژوهش دانشگاهی آنان به راحتی حل خواهد شد. ضمن آنکه کم‌بود کتاب‌خانه و مراکز پژوهشی در اکثر دانشگاه‌ها هنجار‌های توجیه‌آمیزی را برای استاد و دانشجو فراهم می‌بیند تا دردهای مشترکی را بیازمایند و بنا به جبر حکومتی کاستی‌های آموزشی را نادیده انگارند.
اما مدیران این مراکز آموزشی چند منظوره فعالیت‌های متفاوتی را جهت درآمدزایی و تجارت در خصوص حرفه‌ی خویش پی می‌گیرند. ترجمه‌ی اسناد و متون دانشگاهی، تایپ و تکثیر، نشر کتاب و مقاله، کاریابی، تدریس خصوصی، مشاوره‌ی شغلی و تحصیلی تنها بخش کوچکی از فعالیت‌های این مراکز به شمار می‌آید. همچنان که جهت جذب مخاطب و مشتری نه فقط فضای دیوارهای شهر را مناسب یافته‌اند بل‌که به همین منظور آزادانه آگهی‌های خود را در روزنامه‌های کثیرالانتشار نیز به چاپ می‌رسانند.
ضمن آنکه گردانندگان این مؤسسات را بیش از همه فارغ‌التحصیلان دانشگاهی تشکیل می‌دهند که به دلیل جاماندن از شغل و حرفه‌ای در شأن خود، مبتکرانه به چنین اموری دست می‌یازند. گویا بر گستره‌ای از تنازع بقا در پهنه‌ی اقتصاد انگلی کشور، گزینش چنین راهکارهایی برای زیستن و امرار معاش ضرورت می‌یابد. چون با ساز و کارهایی که حکومت جمهوری اسلامی برای اشتغال جوانان برمی‌گزیند به آسانی عده‌ای برای همیشه از گردونه‌ی حقوق اجتماعی حذف می‌شوند. چنانکه دولت تلاش می‌ورزد با سودجویی از حقه‌های "گزینش"، گروه‌های بسیاری را از دست‌یابی به کار و شغل مورد نظرشان باز دارد.
پیداست که این پایان‌نامه‌ها و مقالههای پژوهشی سرآخر در اختیار استادان ذی‌ربط قرار می‌گیرد. ولی آنان هم چه بسا در دنیایی از آشفته‌بازار آموزشی، دانسته و آگاهانه به شگردهای این چنینی گردن می‌گذارند. چون بنا به عرف و عادت حاضر نیستند وقت و حوصله‌ی کافی به خرج دهند و با مطالعه‌ی مقالههای دانشجویان به چند و چون ماجرا راه یابند. شاید هم از توان علمی لازم جهت آگاهی از کم و کیف موضوع بهره‌ای نداشته باشند. در نتیجه دانشجو و استاد ضمن توافقی نانوشته حریم هم‌دیگر را برای زندگی و زیستن حساب‌گرانه در کنار هم محترم می‌شمارند تا ضمن آن بده بستانی علمی و عالمانه صورت پذیرد.
چون نه دانشجو و نه استاد هیچ‌یک به نظام آموزشی کشور باور ندارند و تنها از مزایای به ظاهر علمی آن در زندگی اجتماعی خویش بهره می‌گیرند. ولی با این همه هر دو سوی این معامله، چنین بده بستانی را لازم و واجب می‌بینند و از سر حقارتی کاسب‌کارانه به آن گردن می‌گذارند. ضمن آنکه بسیاری از استادان با استفاده از همین ترفند‌ها دوره‌ی دانشجویی را پشت سر نهاده‌اند؛ گزینه‌ای که به عنوان سنتی همگانی برای دانشجو نیز عرف و عادت قرار گرفته است.
جدای از دانشگاه‌ها، سازمان‌های دولتی نیز در صورتی گروه‌های شغلی ممتاز را به کارمندان خود اهدا می‌کنند که آنان به انتشار کتابی از خود موفق گردند و یا در راستای شغل و حرفه‌ی خویش مقاله‌‌هایی علمی و پژوهشی به چاپ رسانند. بنگاه‌های یادشده به آسانی گره از کار فرو بسته‌ی این کارمندان نیز می‌گشایند. همچنان که با دریافت هزینه‌های لازم از افراد، کتابی را به نامشان به چاپ می‌سپارند و یا در رویکردی تجاری مقالههای پژوهشی آنان را در یکی از روزنامه‌ها و یا مجلات نشر می‌دهند. گفته می‌شود که واسطه‌های مطبوعاتی به منظور چاپ هر مقاله‌ی پژوهشی در یکی از روزنامه‌ها و یا مجلات کشور چیزی حدود یک میلیون تومان دریافت می‌کنند. در مجموع آماده‌سازی و چاپ هر مقاله در یکی از نشریات قریب یک ملیون و پانصد هزار تومان برای متقاضی هزینه در بر خواهد داشت.
همچنین مراکز یاد شده برای مشتریان خود با هزینه‌ی شخصی آنان کتاب نیز به چاپ می‌رسانند که در پایان تمامی نسخه‌های کتاب در اختیار مشتری قرار می‌گیرد. چنانکه برای تهیه و چاپ کتابی صد صفحه‌ای در سیصد نسخه قریبِ ده میلیون تومان از متقاضی دریافت می‌کنند و پس از آماده‌سازی کتاب تمامی نسخه‌های آن را به مشتری تحویل می‌دهند. مشتری نیز نسخه‌ای از کتاب را به کارگزینی اداره‌ی متبوع خود می‌سپارد تا از مزایای قانونی آن یعنی دریافت گروه شغلی ممتاز بهره‌مند گردد. پیداست با دریافت گروه ممتاز وجاهتی برایش رقم خواهد خورد که پشتوانه‌ای برای ارتقا به پست سازمانی بالاتر خواهد بود.
در همین راستا یادآور می‌شود که در بنگاه‌های دولتی و خصوصی اغلب از داوطلبان شغل، رزومه‌ی کاری اخذ می‌گردد. تا آنجا که انعکاس کارهای پژوهشی و تحقیقی در رزومه، به سهم خویش می‌تواند موفقیت او را در دست‌یابی به شغل و حرفه‌ای مناسب تضمین کند. در ضمن مراکزی که کتاب و جزوه‌ی تحقیقی در اختیار مراجعان خود قرار می‌دهند مشاوران خوبی هم برای کاریابی این مراجعان به شمار می‌آیند. چون با دریافت حق‌الزحمه، به مشتریان خود جهت گذر از سدهای پیشِ رو یاری می‌رسانند.
با این اوصاف نان خوردن و مدرک گرفتن در ایران اسلامی چندان مشکل نخواهد بود چون صنعتی در آن پا گرفته است که این صنعت به راحتی "بساز و بفروشی" را به عرصه‌ی علم و فرهنگ می‌کشاند./