عصر نو
www.asre-nou.net

محمد روشن ضمیر

هزاره ی ققنوس

معرفی کتاب
Fri 21 03 2014

هزاره ی ققنوس
از ساسانیان تا سامانیان
محمود کویر
نشر آیدا. آلمان. 2014
از سلسله انتشارات بنیاد فرهنگی کویر

*

چند کلمه ای در شناساندن کار محمود کویر:
به نام خرد.از همین جا باید آفرین بگویم، کار و تلاش بی دریغ محمود کویر را در راستای شناساندن و بررسی تاریخ و فرهنگ ایران. انسانی خستگی ناپذیر با دستانی پربار که دستاورد رنجها و تلاش هایش شاگردان بسیار و بیش از بیست جلد کتاب ارجمند است. کاری کارستان که حیرانم او چگونه در این روزگار و در غربت و به تنهایی از پسش بر می آید. دستش درد نکند. این نخستین درسی است که از او آموختم: آب کم جو، تشنگی آور به دست!
و اما با این کتاب سیراب شدم. رازهای بسیاری بر من آشکار شد. با قلم او به هزاره ی ققنوس سفر کردم و با رنج­ها و بزرگی­های مردمانی به نام ایرانی بیشتر آشنا شدم.
کتابی خواندنی برای همه. برای تمام عاشقان تاریخ و فرهنگ ایران:هزار سال تاریخ و فرهنگ ایران.
محمود کویر در مقدمه زیبایش، نگاه خود به تاریخ و نوآوری هایش را بر می شمارد. به اسناد و سکه ها و کتاب ها و موزه ها و شهرهای بر باد رفته، رفته است تا کاری زنده و امروزین پیش چشم ما بگذارد. کاری که من کمتر مانندی برایش دیده ام. او از سوی دیگر در افسانه ها و شعر و پوشش و خوراک و رقص و آوازهای مردمان، نیز در جستجوی تاریخ بوده است و این ها همه یعنی تلاشی نو آورانه در تاریخ نگاری ایرانی.
این دوران یکی از مهم ترین و سرنوشت سازترین دوران­های تاریخی سرزمین ما هستند. هزاره ی رستاخیز و در هم شکستن. هزاره ی درآویختن نادانی و دانایی. آزادی و اسارت.
می نویسد:
پژوهش­های تاریخی وارد دوران جدیدی شده است. تاریخ، یک پرس و جوست از دیروز تا فردا.پژوهش تاریخی بر افراد و هم چنین گروه­های انسانی، رویدادهای بزرگ و هم چنین رخدادهای کوچک،روایت­ها وفرا روایتها، نگاهی ژرف و پرسشگردارد و نه تنها بر گفتمان بلکه بر تصاویر و نشانه ها نیز استوار است.در این جستجوی تاریخی همه شرکت دارند و هرکس سخن خود را می گوید و به سخن دیگران گوش فرا می­دهد. این تاریخ بر آن نیست تا حقیقتی را کشف کند، بل تنها و تنها جستجوست. جستجویی از دیروز تا فردا.با چنین برداشتی است که می­گویم این کتاب حضور در آیینه­ی تاریخ است. کتابی برای آنان که می­خواهند با تاریخ سرزمین خویش آشنا و خوگر شوند. هربخش از آن را می­توان جداگانه خواند.

او نگاهی تازه به ساسانیان نیز دارد. گوشه و کنار زندگی و شهرها و سیاست و ادبیاتشان را وارسی کرده است. در راز و رمز و چند و چون برآمدن و شکستشان سخن های تازه دارد. می نویسد:
در این هزار سال، از ساسانی تا سامانی، بر ما چه گذشت؟
این هزار سال یکی از سرنوشت سازترین دوران­های تاریخ ماست:از بر آمدن دینمداران زرتشتی بر اریکه­ی سیاست و دولت تا تازش تازیان و نشستن سیاستی دینی و دینی سیاسی بر تخت در خاورمیانه، تا برچیده شدن قدرتشان و رنسانس ایرانیان و چگونگی در هم شکستن این رستاخیز.
ما که بودیم؟ تازیان که بودند؟ چگونه و چرا آمدند و چه­سان کمر این تمدن را در هم شکستند و دیگر چه کردند؟ ما چه کردیم و چرا؟
چگونه باردیگر برخاستیم و آن تمدن باشکوه را در یک رستاخیز سترگ فرهنگی و اجتماعی برپا نمودیم؟
از چه رو بار دیگر همه چیزها بر باد رفت؟ راز و رمز این تکرار وازپا افتادن ها در چیست؟
مردمانی و ملتی در درازای تاریخ، تمدنی باشکوه آفریدند و سپس تازیان از راه رسیدند و آن امپراتوری فرو پاشید . آنگاه این مردمان بار دیگر برخاستند، قد برافراشتند و رستاخیزی شگرف را پدید آوردند. این رستاخیز بزرگ با تازش ترکان و تازیان فرو ریخت و اینک هزار سال است که این مردم می کوشند تا بار دیگر به آن شکوه دست یابند و هر بار این اسب سپید راهوار به زانو می افتد و از راه باز می­ماند. راز این تاریخ در چیست؟ این کتاب می­کوشد تا پاسخی تاریخی برای آن بیابد.
وی داستان مقاومت و نبردهای ایرانیان برای آزادی و استقلال را در این کتاب دنبال می کند. مبارزات فرهنگی و اجتماعی ایرانیان را باز می گوید و در جستجوی تازیان و ریشه های آیین جدید به نوترین دستاوردهای پژوهشی نیز روی می آورد و بار دیگر نگاهی تازه می افکند بر تازیان و ریشه هایشان که این نیز خود در تاریخ ما مانندی ندارد.
محمود کویر بر این باور است که ایرانیان در هزار سال پیش رنسانس را آغاز کردند و این به روزگار آزادی و زمان سامانیان و بوییان بوده است. وی در این کتاب به داستان این رستاخیز فرهنگی می پردازد و چگونگی در هم شکستن آن را نیز مورد کنکاش قرار می دهد.
پس از دویست سال نبرد،پایداری و قیام، ایرانیان قدرت تازیان را در هم شکستند و نخستین سلسله های آزاد و مستقل ایرانی بر سر کار آمدند. در پناه آزادی و رفاه نسبی، جامعه رشد یافت و به تدریج رستا خیز فرهنگی و اجتماعی گسترده ای سراسر ایران را در برگرفت.
شاهنامه فردوسی، برآمد و دستاورد بزرگ این حماسه است. شاهنامه، سند روشن و آشکار این رستاخیز باشکوه است. شاهنامه کتاب داد و دانایی است. بیانیه ی یک جریان گسترده و ژرف علمی و ادبی و فرهنگی در جامعه ایران است.
هزار سال پیش رستاخیز بزرگ علمی و اجتماعی در ایران رویداد و هنوز ما با قیام­ها و دلاوری در پی به آخر رساندن آن هستیم. قیام­هایی که هربار با خودکامگی و سرکوب، جنگ­های داخلی، دخالت بیگانگان، جان سختی نهادهای کهنه و دینی و ایستادگی آنان در برابر دگرگونی، از نفس و از پای افتاده اند.
بررسی و کنکاش و بیان چگونگی این رنسانس و ایرانی بودن آن و سبب های شکستش خود کاری است نو و در خور ژرف نگری بسیار. به باور من تا آنجا که در گنجایش کتاب بوده و خوشنودی مخاطب کار به سامان است و به خوبی انجام گرفته است. البته که همین موضوع خود می تواند کتاب ها را در بر بگیرد.
محمود کویر کتاب خود را بسیار روان و ساده نوشته است و از پرداحتن به برخی ریزه کاری ها خودداری کرده است، تا کتابی بنویسد برای نسل جدید. برای عاشقان ایران. برای جوانان و علاقه مندان.
او می نویسد: بخش بزرگی از طبقه میانه در ایران ، بویژه زنان و جوانان، دانش آموختگان، نیروهای سیاسی، مدیران، روشنفکران، که باید پرچمدار آزادی و اندیشه باشند، با تاریخ سرزمین خویش بیگانه­اند. کوشیده­ام تا بسیار ساده و روان، با بهره بردن از ادبیات و هنر هر دوران،و نگاهی تازه به رویدادها، کتابی بنویسم تا آنان را به کار آید.کوشیدم تا در آن سوی میدان­های نبرد و تلاش، آن سوی کوچه­ها و خیابان­های خسته از رفت و آمد و یا دهلیزهای چشم انتظاری و تپه و خاکریزهای اسب و سوار و شهزاده، نگاهی داشته باشم هم چنین به مفهوم هستی و درکی از چرایی و چگونگی این تکاپوی شگفت تاریخ... و از همین روی به شعر و قصه و لالایی و ترانه­های مردمی برای رسیدن به این معنا دل سپرده ام و در بررسی تاریخی به آن­ها نیز گوش داده­ام وبه یادشان سپرده­ام.
به نوشته­ی بیهقی:اگر چه این اقاصیص از تاریخ دور است چه در تواریخ چنان می‌خوانند که فلان پادشاه فلان سالار را به فلان جنگ فرستاد و فلان روز صلح کردند و این آن را یا او این را بزد و بر این بگذشتند، اما من آنچه واجب است به جای آرم.
*
اگر چه نویسنده کتاب خویش را با نگاهی ستایشگرانه از این دوران تاریخی و دستاوردهای این مردمان نوشته است اما به فراز و فرودها و زشتی ها و پلشتی های تاریخ نیز توجه داشته است و در بررسی شکست ها به مسئولیت های این مردمان و کار و کردارشان در ترازوی نقد نیز پرداخته است.
منابع کتاب در خور توجه و در موارد فراوانی نه تنها دست اول هستند بلکه این منابع مشهور مورد نقد نیز قرار گرفته اند. نویسنده نگاهی نقادانه به اسناد بسیار معتبر دارد و این قدمی نو در تاریخ نگاری ماست.
زبان کتاب روان و پالوده و تا آنجا که راه داشته است پارسی است.این خود کار علاقه مندان را ساده تر می کند.
نقشه هایی که انتخاب شده اند به راستی ما را در جریان چندی و چونی دگرگونی ها قرار می دهد.
اما دو نکته ی دیگر را نیز از نظر دور نباید داشت: یکی کار ویرایش و چاپ انتشارات آیدا که با توجه به تمام مشکلات بسیار حرفه ای و عالی است و این چهارمین کتاب از کارهای محمود کویر است که این انتشاراتی به انجام رسانده است. دیگر کار بنیاد فرهنگی کویر که با دلسوزی و رنج بسیار کار انتشار آثار محمود کویر را بر عهده گرفته است و باید صمیمانه از عشق دست اندرکارانش به فرهنگ و تاریخ ایران سپاسگزار بود. این یعنی که هنوز می توان یافت و بسیار هم هستند کسانی که در این روزگار، در پی گسترش فرهنگ این سرزمین هستند. برای بنیاد فرهنگی کویر، آرزوی پیروزی در اهدافش را دارم. کارتان بسی با ارج است و چشم به راه کارها و آثار دیگری هستیم که این بنیاد نشر خواهد داد.
محمود کویر کتاب خود را که با ترانه ای آغاز کرده بود با ترانه ای نیز به پایان می برد:
و به پایان برم این روزگار را که با نام خیام زینت یافته است، با این سوگ سرود وی:
 آن قصر كه بر چرخ همی زد پهلو
بر درگـه او شهـان نهادنـدی رو
دیدیم كه بر كنگـره‌اش فاختــه‌ای
  بنشسته، همی گفت كه: كوكو!كوكو!
با این آرزو که ققنوس سوخته بار دیگر از خاکستر خویش برخیزد.
وظیفه ی خود دانستم که شما را در لذتی که از خواندن این کتاب برده بودم شریک کنم و هم چنین در آنچه که از این کتاب آموختم سپاسگزار محمود کویر باشم.