نوروز جهانی
Wed 13 03 2013
محمود کویر
برچهره گل شبنم نوروز خوش است
در صحن چمن روی دل افروز خوش است
از دی که گذشت هر چه گویی خوش نیست
خوش باش و ز دی مگو که امروز خوش است.
**
چون ابر به نوروز رخ لاله بشست
برخیز و به جام باده کن عزم درست
کاین سبزه که امروز تماشاگه تست
فردا همه از خاک تو برخواهد رست .
**
بنگر ز صبا دامن گل چاک شده
بلبل ز جمال گل طربناک شده
در سایه گل نشین که بسیار این گل
از خاک برآمده است و در خاک شده
نو روز بیش از شش هزار سال، جشن تمام جهان بوده است. تمام مردم جهان نمایندگان خود را برای بزرگداشت این روز گرانمایه به تخت جمشید می فرستادند.
نوروز تنها جشن جهان است که به هیچ آیین و دینی وابسته نیست.
نوروزتنها جشنی است که قربانی ندارد.
نوروز جشن نیایش طبیعت است.
سفره ی نوروز، تجربه ی طبیعت است. نمادها و سمبل های طبیعت است. زندگی است. زندگی با طبیعت است. آوردن طبیعت و زندگی بر سفره نوروزی است.
نوروز تنها جشنی است که تمام مذاهب و اقوام در آن شرکت داشته اند. تمام مردم جهان می آمده اند تخت جمشید برای بزرگداشت نوروز جهانی در نخستین سازمان ملل دنیا. در تخت جمشید که پایتخت عشق بوده است. باغ بهشت بر زمین بوده است. آن همه نقش در اویختن گاو و شیر در تخت جمشید از چیست؟ گاو نماد ماه و تاریک و شب و باروری است. شیر نماد خورشید و مهر است و در آستان نوروز شیر بر گاو غلبه می کند و رستاخیز طبیعت آغاز می شود.
بنگرید بر تخت پادشاه که بر آسمان نشسته است. این جمشید نیست؟ این اعلام نوروز است. دوباره نگاه کنید به بر تخت نشستن شاه در سنگ نگاره های تخت جمشید و این شعر رابخوانید:
به فر کیانی یکی تخت ساخت
چه مایه بدو گوهر اندر نشاخت
که چون خواستی دیو برداشتی
ز هامون به گردون برافراشتی
چو خورشید تابان میان هوا
نشسته برو شاه فرمانروا
جهان انجمن شد بر آن تخت او
شگفتی فرومانده از بخت او
به جمشید بر گوهر افشاندند
مران روز را روز نو خواندند
سر سال نو هرمز فرودین
برآسوده از رنج روی زمین
بزرگان به شادی بیاراستند
می و جام و رامشگران خواستند
چنین جشن فرخ زان روزگار
به ما ماند از خسروان یادگار
**
نوروز در افغانستان
آیین های نوروزی در افغانستان، باشکوه ویژه ای برگزار می شود. در مزارشریف، جشن بزرگی به نام میله ی گل سرخ که یادگار برافراشتن درفش کاوه ی آهنگر است برپا می شود.همه ساله، هزاران نفر از علاقه مندان نوروز از کشورهای ایران و تاجیکستان و دیگر کشورهای آسیای میانه به شهر مزارشریف می روند واین جشن را با شکوهمندی هرچه بیشتر برگزار می کنند.
در هرات، مردم روزهای اول سال و چهارشنبه اول سال و نیز در سیزدهمین روز از نوروز، درگردشگاه های داخل و خارج شهر گردهم می آیند و جشن نوروز را گرامی می دارند.
از دیگر سنتهای جشنهای نوروزی در این كشور، راه اندازی میله سمنک (سمنو) درشب اول نوروز و همچنین تهیه وپخش آب هفت میوه و تهیه هفت سین است.
در روایات تاریخی آمده است که یک تن از امیران ازبکهای فرارود به نام امیرعبدالله دیگ بزرگی را که از فلزات هفت جوش در شهر سمرقند ساخته شده بود،به بلخ انتقال داد. در آن دیگ آب هفت میوه گرفته می شد و در روز نوروز بین مردم پخش می شد.
نوروز در تاجیكستان
نوروز در این کشور به نام «خیدیر ایام»، یعنی جشن بزرگ، نامدار است. برخی از مراسم این جشن در تاجیکستان با مراسم سنتی آن در ایران مشترک و پاره ای ویژه ی تاجیک ها است.
آیین حوت(فروردین ماه)از مراسم ویژه تاجیكستان است. مردم با فراهم کردن وسایل جشن سه شب اول ماه حوت را در مهمانی‌ها گرد هم می‌آمدند و گرداگرد آتش به شنیدن موسیقی یا بازی می‌پرداختند.
مراسم گل گردانی در میان مردم تاجیک نیز از زمان‌های قدیم رواج داشته است . گل گردانها از دره و تپه و دامنه کوه ها، گل چیده و مردمان را از پایان یافتن زمستان و آغازبهار و آمدن نوروز مژده می‌دهند.
بلبل خوانی از دیگر مراسم جالبی است كه نه تنها در تاجیكستان كه دربرخی از شهرها و روستاهای ایران هم مرسوم است.
دراین مراسم، گل‌گردان‌ها در محل های دیگری گل‌ها را دسته دسته کرده و یا در نوک چوبی بسته در کنار در خانه‌های اهل ده یا شهر در خاک فرو می‌کنند و سرودی می‌خواندند: «گل آوردم از اون پایان/ خبرت می‌کنم دهقان/ بته غله به گلگردان/ بهار نو مبارک باد/ گله زردک ثنا می‌گه/ ثنای مصطفی می‌گه/ به هر پهلو خدا می‌گه/ بهار نو مبارک».
درپاره ای از دهات مازندران، دسته‌ها و گروههای مختلف جوانان به در خانه ها رفته، مانند گل گردان‌های تاجیک ترانه و سرودمی‌خوانندو صاحبان خانه نیز به آن هاعیدانه می‌دهند. در دماوند نیز گل گردانها خانه به خانه گردش کرده و ترانه می‌خوانند.
مراسم جفت براران نیز در گذشته پیش از کاشت و کار کشاورزان و چند روز قبل از نوروز با آرزوی پر برکت شدن محصولات در كشور تاجیكستان برگزار می‌شده است .
در این مراسم همه اهل خانواده شرکت می‌کنند. پلوو نان فطیر تهیه کرده و تعدادی از کهنسالان را دعوت می‌کنند و بعد از غذا نیز این عبارات را می‌گویند : «مزید نعمت، زیاده دولت، برار کار، صحت و سلامتی خرد و کلان، رسد به بابای دهقان، خوش آمدید میهمانان»
سومنک یا سمنو از غذاهای نوروزی است. آن را به صورت گروهی و دسته جمعی تهیه می‌کنند.
صدرالدین عینی درباره برگزاری جشن نوروز در تاجیکستان و بخارا ( ازبکستان ) می نویسد: ... به سبب اول بهار، در وقت به حرکت در آمدن تمام رستـنی ها، راست آمدن این عید، طبـیـعت انسان هم به حرکت می آید. از این جاست که تاجیکان می گویند : حمل، همه چیز در عمل. در حقیقت این عید به حرکت آمدن کشت های غله، دانه و سر شدن کشت و کار و دیگر حاصلات زمینی است که انسان را سیر کرده و سبب بقای حیات او می شود. وی در جای دیگر می گوید : در بخارا نوروز را عید ملی عموم فارسی زبانان است، بسیار حرمت می کردند. حتا ملای دینی به این عید که پیش از اسلامیت، عادت ملی بوده، بعد از مسلمان شدن هم مردم این عید را ترک نکرده بودند، رنگ دینی اسلامی داده، از وی فایده می بردند. از آیت های قرآن هفت سلام نوشته به غولونگ آب که خوردن وی در نوروز از عادت های ملی بیـش تره بوده، تر کرده می خوردند. ولی برگزاری شکوهمند و باورمند و همگانی این جشن در دستگاه های حکومتی و سازمان های دولتی و غیر دولتی و در بیـن همهً قشرها و گروه های اجتماعی، بی گمان، از ویژگی های ایران زمین است، که با وجود جنگ و ستیزها، شکست ها و دگرگونی های سیاسی، اجتماعی، اعتقادی، علمی و فنی، از روزگاران کهن پا بر جا مانده، و افزون بر آن به جامعه ها و فرهنگ های دیگر نیز راه یافته است؛ و در مقام مقایسه، امروز جامعـه و کشوری را با جشن و آیـیـن چندین روزه ای، که چنین همگانی و مورد احترام و باور خاص و عام، فقیر و غنی، کوچک و بزرگ و بالاخره شهری و روستایـی و عشایـری باشد، سراغ نداریم.
نوروز در قزاقستان
مردم قزاقستان نوروز را اعتدال بهاری می‌دانند و بر این باورند که در این روز ستاره‌های آسمانی به نقطه ابتدایی می‌رسند و همه جا تازه می‌شود و روی زمین شادمانی بر قرارمی‌شود. به باور آن ها نوروز روزی است که سنگ نیلگون سمرقند آب می‌شود.
در شب سال تحویل تا شب قزیر صاحبخانه دو عدد شمع در بالای خانه اش روشن می‌کند وخانه اش را تمیز می کند. مردم قزاق باور بر این دارند که تمیز بودن خانه در آغاز سال نو باعث می‌شود افراد آن خانه دچار بیماری و بدبختی نشوند .
در شب نوروز دختران روستایی قزاق با آخرین گوشت باقیمانده از گوشت اسب که سوقیم نام دارد غذایی به نام اویقی آشار همراه با آویز می‌پزند و از جوان‌هایی که دوستشان دارند پذیرایی می‌کنند. آنان نیز در قبال آن به دختران آینه و شانه و عظر هدیه می‌کنند که آن را سلت اتکیتر می‌نامند و به معنی علاقه آور می‌باشد.
در عید نوروز جوانان یک اسب سرکش را زین کرده و عروسکی که ساخته دست خودشان است با آویز زنگوله‌ای به گردنش درساعت سه صبح که ساعتی معین از شب قزیر است رها نموده تا مردم را بیدار نمایند. عروسک در حقیقت نمادی از سال نو است که آمدن خود را سوار بر اسب به همه اعلام می‌کند.
اگر در این روز باران یا برف ببارد آن را به فال نیک گرفته و سال خوبی پیش رو خواهند داشت. در عید نوروز مردم لباس نو و سفید به تن می‌کنند که نشانه شادمانی است. دید و بازدید اقوام دراین ایام با زدن شانه‌ها به یکدیگر از آیین و رسوم مردم قزاق در ایام عید نوروز می‌باشد.پختن غذایی به نام نوروز گوژه که تهیه آن به معنی خداحافظی با زمستان و غذاهای زمستانی است و از هفت گونه ماده غذایی تهیه می‌شودآ از دیگر آیین های نوروزی است.
مسابقاتی نیز در ایام نوروز در قزاقستان برگزار می‌شود که از مهم‌ترین آنان می‌توان به (قول توزاق) اشاره نمود که بین گروههای مرد و زن برگزار می‌شود. اگر برنده زن‌ها باشند قزاق‌ها معتقدند آن سال خوب و پربرکتی است اگر مردها پیروز شوند آن سال نامساعد خواهد بود. از دیگر مسابقات می‌توان به کوکپار برداشتن بز از مکانی مشخص توسط سوارانو هم چنین از آودار یسپاق، قیزقوو و آلتی باقان اشاره کرد.
در عصر نوروز نیز مسابقه آیتیس آغاز می‌شود که مسابقه شعر و شاعری است.
نوروز در ترکمنستان
در این کشور نوروز دوبار در سال جشن نو گرفته می‌شود. یکی از این جشن‌ها با استناد به تقویم میلادی و دیگری برگزاری عید نوروز به نشانه آداب و رسوم دیرینه مردم ترکمنستان است.
مردم ترکمنستان براین باورند زمانی که جمشید به عنوان چهارمین پادشاه پیشدادیان بر تخت سلطنت نشست آن روز را نوروز نامیدند.
دراین ایام با پختن غذاهای معروف نوروزی مانند: نوروز کجه، نوروز بامه، سمنی و اجرای بازی‌های مختلف توسط جوانان ترکمن حال وهوای دیگری به این جشن و شادی می‌دهند.
مسابقات اسب دوانی، کشتی، پرش برای گرفتن دستمال از بلندی، خروس جنگی، شاخ زنی میش ها، شطرنج بازی، مهره بازی، تاب بازی از مراسم نوروزی است.
نوروز در قرقیزستان
عید نوروز در قرقیزستان در روز اول یا دوم فروردین ماه است .
مراسم جشن را در شهرها دولت تدارک می‌بیند و در روستاها بزرگان و ریش سفیدان در برگزاری آن دخالت دارند.
پختن غذاهای معروف قرقیزی مثل بش بارماق و مسابقات سارکاری نیز رایج است.
نوروز در پاکستان
نوروز را عالم افروز یعنی روز تازه رسیده می‌نامند.
در صفحات اول تقویم‌های ویژهای به نام جنتری به تفسیر نوروز و اهمیت آن می‌پردازند.
از آداب و رسوم عید نوروز در میان مردم پاکستان می‌توان به خانه تکانی و تهیه نمودن گونه های شیرینی مانند (لدو) گلاب حامن، رس ملائی، کیک، برفی، شکرپاره، کریم رول، سوهن حلوا و عیدی دادن و دید و بازدید اشاره نمود.
نوروز در چین:
برش و چسباندن کاغذ بویژه کاغذهای سرخ از آیین های کهن در چین است.
مردم به هنگام شب سال عید این کاغذها را بریده و به شیشه‌ها و یا چارچوب پنجره‌ها می‌چسبانند. کاغذها باید به رنگ قرمز باشد وپیرترین زن خانواده باید این برشها را تهیه کند.
چینی‌ها عقیده دارند که این کاغذها می تواند روح شیطان را از آنان و خانواده‌شان دور کند.
امروزه این رسم در چین تغییر کرده و انواع کاغذها به رنگهای شاد و زیبا به پنجره‌ها آویخته می‌شود. چینی ها عقیده دارند این کاغذها سبب خوشبختی در سال نو می شود.
نوروز درژاپن
رسم پختن و خوردن کیک موشی یک رسم دیرینه در میان مردم ژاپن است. کیک موشی آرد برنج پخته است که با هاون خمیرشده و با مواد مختلفی همراه و خورده می‌شود.
امروزه در خانه‌های کوچک کنونی جایی برای کوبیدن و پختن این نوع کیک نیست. مردم از ماشین‌های کیک‌پز که ویژه موشی‌پزی است، استفاده می‌کنند که به آن موشی‌تاکی می‌گویند.
نوروز در ویتنام
سال نو در تقویم مردم ویتنام که تقویمی قمری است، برابر با پایان ماه ژانویه و آغاز فوریه در تقویم میلادی و اواسط بهمن ماه در تقویم خورشیدی ایرانیان است.
این عید به صورت رسمی؛ سه روز است كه گاه ممکن است تا یک هفته کامل طول بکشد. عید؛ مراسم ویژهای دارد که برای احترام به ارواح اجداد و نیز بزرگان فامیل برگزار می‌شود. همچنین هدایایی از انواع غذا و اشیای زیبا میان دوستان و همسایگان مبادله می‌شود كه درواقع خدمت به خدای زمین و اجاق تلقی می‌شود.
ویتنامی‌ها می‌کوشند خود را به خانه و جمع خانواده برسانند و کیک چهارگوش پرتقالی همراه با غذاهای سنتی صرف کرده و در دعای خانواده شرکت کنند. مربای زرد رنگ نارگیل نیز تهیه می‌شود.
در بازارها انواع کاردستی‌ها مانند درخت و انواع شکلات به اشکالی مختلف ساخته و عرضه می‌شود که همه سمبولی از زندگی و آینده خوش است.
دوره‌گردها در شهر با باری پر از هلو روی دوچرخه‌ها روان می‌شوند به حدی که خیابان‌ها شبیه به جنگلی صورتی رنگ و درحرکت به نظر می‌رسد.
ویتنامی‌ها پیش از عید؛ خانه‌های خود را تمیز می‌کنند و لباس‌های نو می‌پوشند و ادارات و مراکز تجاری با روبان و پارچه‌های قرمز که تبریک سال نو بر آن نوشته شده؛ تزیین می‌شود.
مراسم عید نو ویتنام، هرساله صدها توریست خارجی را به این كشور جلب می‌كند.
سال نو در تایلند
سال نوی تایلندی‌ها كه آن را «سانگ ران» می‌نامند هرساله در روز سیزده ماه آوریل یا بیست و پنج فروردین آغازمی‌شود و به این مناسبت جشنواره‌ای به مدت سه روز برگزارمی‌شود كه به «جشنواره آب» مشهور است.
«سانگ ران» كه در زبان تایلندی به معنای حركت است فرصتی را برای گردهم آمدن اعضای خانواده فراهم می‌آورد تا به بزرگترهای خانواده ادای احترام كنند. در این مراسم بزرگترها با ریختن آب معطر بر روی دستان كوچكترها آنها را متبرك كرده و به خانه خویش می‌فرستند.
«سانگ ران» همچنین روزی برای یك پاكسازی بهاری است كه در آن براساس باورهای مذهبی هرچیز كهنه و بی‌استفاده باید دورانداخته بشود تا بدشانسی از صاحبش دور شود.
یكی از مشهورترین آداب این جشنواره پاشیدن آب به روی یكدیگر است كه مردم تایلند با این باور كه از این طریق بدشانسی‌ها را از یكدیگر می‌زدایند و سعادت و خوشبختی را جایگزین آن می‌كنند این مراسم را انجام می‌دهند. آنها همچنین به معابد میروند تا ضمن عبادت برای راهبان معابد غذا ببرند. در این روز تصاویر و مجسمه‌های بودا را نیز تمیز می‌كنند و معتقدند این كار برای آنان خوشبختی می‌آورد.
هرچند در اصل این سنت آب ریختن به روی یكدیگر به معنای احترام گذاشتن به یكدیگر است با ریختن كمی آب بر روی دست‌ها و شانه‌ها اما با توجه به اینكه این جشن در گرم‌ترین ماه سال در تایلند برگزارمی‌شود مراسم آب ریختن این جشن را به مراسمی مهیج برای جوانان تبدیل كرده‌است كه در آن با انواع ظرف‌ها یا تفنگ‌های آبی اقدام به ریختن آب به یكدیگر در خیابان‌ها می‌كنند.
هرساله در كشورهای لائوس، كامبوج، میانمار، چین و سریلانكا نیز مراسمی مشابه این جشن در این زمان برگزارمی‌شود.
نوروز در آلبانی
سلطان نوروز به عنوان یک جشن ملی هر ساله با شکوه برگزار می شود.
باشکوه ترین مراسم در تکیه اصلی بکتاشی ها در تیرانا و با حضور درویش بابا رشادی، رهبر فعلی آنان و شرکت مریدان برپا می شود.
مریدان بکتاشی یا آرشیک ها به زیارت گور رهبران پیشین که در باغ تکیه قرار دارد می روند و با بابا رشادی یا کورجوش، دیدار می کنند.
صبح روز بیست و دوم مارس، مردم در باغ تکیه جمع می شوند. در آغاز برنامه سرود ملی کشور نواخته می شود.ﭙس از آن بابا رشادی با همراهی دراویش دیگر برنامه را آغاز می کند:
سرود سلطان نوروز
خوش آمدی، خوش آمدی سلطان نوروز
مرحبا مرحبا ! سلام سلطان نوروز
تا آنجا که می توانی بنگر
ورق به ورق بخوان
و در هستی تعمق کن..
خوش آمدی، خوش آمدی سلطان نوروز
مرحبا مرحبا ! سلام! سلطان نوروز
سپس نوبت به سخنرانی بابا رشادی می رسد.ﭙس از سخنرانی، شعرهایی از نعیم فراشی شاعر ملی آلبانی که بکتاشی نیز بوده است خوانده می شود.
نعیم فراشی نه تنها به زبان آلبانیایی شعر می سروده است، بلکه به یونانی، ترکی و به زبان فارسی نیز شعر دارد. دیوان اشعار فارسی نعیم فراشی منتشر شده است. در این دیوان شعری به نام بهار وجود دارد:
نوبهارا! دلکش و جانﭙروری
دختر نازک تن و سیمین بری
روی خندان طبیعت روی توست
بوی باغ و بوی گلشن بوی توست.
بر زمین ما فرستادت خدا
دستگیرت کرد بهر هر گدا
بوی یار آید مرا از بوی تو
خوی او باشد ﭙدید از خوی تو
این زمین مرده از تو یافت جان
زان همی بینم جهان را شادمان
از سماوات آمدی ای نوبهار
تا کنی این خاکدان را لاله زار
مراسم سلطان نوروز با دیدار مردم با بابا رشادی و دیگررهبران فرقه ادامه می یابد. به هر فرد درزمان خروج، لقوم (راحت الحلقوم) تعارف می شود.
نوروز در عثمانی و ترکیه:
نوروز به دربار سلاطین عثمانی نیز راه یافت و نخستین روز سال به نام نوروز سلطانی جشن گرفته می شد.
در دربار عثمانی ، خواندن شعرهای نوروزی و تبریک به پادشاه و امیران و شاهزادگان و جایزه و صله دادن به شاعران در برابر قصایدی که به مناسبت این ایام می سرودند، نیز برقرار بوده است.
در بین ترکان چوواش آغاز سال، نوروس خوانده می شود و آن را در ماه مارس قرار داده اند و جشن می گیرند. نزد ترکان قرقیز هم آغاز سال بیست و یکم مارس است و به همراه مراسمی جشن گرفته می شود. در نوروز قرقیزها نوعی غذا از بلغور یا ارزن درست می کنند که به آن ناوروز کوجو می گویند.
در كشور تركیه نیز روز اول بهار یا نوروز که در زبان ترکی« ارگنه گون یا ارگنه کن» نیز نامیده می‌شود، مراسمی محبوب است.
کردهای ترکیه سال‌ها برای به رسمیت شناخته شدن نوروز در این کشور تلاش کردند. شهرهای جنوب شرقی ترکیه، مانند دیاربکر، اورفا، ماراش، و مرسین، نوروز مراسم باشکوهی دارد.
از ویژگی های آن نواختن سورنا و دهل است. این آئین ها در میدان های بزرگ و اصلی شهرها و روستا ها برگزار می‌گردد و جمعیت انبوهی از زن و مرد، در حالی که دست هم را می‌گیرند، به دور کپه‌های آتش به رقص و پایکوبی می‌پردازند. در خانه‌ها پختن شیرینی های خانگی و غذا های ویژه ی نوروز از سنت های دیگر مراسم نوروزی است.
در غرب آن کشور تا همین اواخر خانواده‌های کرد آیین های نوروز را در داخل خانه‌ها بر گزار می‌کردند.
نوروز در مصر
در سرزمین مصر نیز جشنی سالانه به‌نام نیروز دارند که به آن النیروز می‌گویند. این جشن هر سال در اول پائیز برگزار می‌شود و روز آغاز سال در تقویم قبطیان است. در مورد سابقه این جشن برخی بر این باورند که یادگاری ازهخامنشیان است.
نوروز در زنگبار
در زمان‌های کهن گروه بزرگی از شیرازیان به کرانه‌های شرقی آفریقا کوچیدند و آیین‌های ایرانی را نیز با خود همراه بردند. جشن نوروزدر آنجا «نوروزی» نامیده می‌شود و جشنی شناخته شده است.
**
و به پایان بر م سخن در باره ی رستاخیز طبیعت و قیام سبزه ها و تازه شدن جان و جهان را با این سروده ی عطار با بهترین آرزوهای بهاری. باشد که وطن ما نیز خرم و سبز و بالنده شود. باشد که زندگی و شادی و آزادی و آبادی باشد:
جهان از باد نوروزی جوان شد
زهی زیبا که این ساعت جهان شد
شمال صبحدم مشکین نفس گشت
صبای گرم رو عنبر فشان شد
تو گویی آب خضر و آب کوثر
ز هر سوی چمن جویی روان شد
سبز باشید.
|
|
