پرستش بهار

شقایق کمالی
Wed 25 04 2012

پرستش بهار (1913) اثر ایگور استراوینسکی (1882-1971)

در طول تاریخ موسیقی آثاری خلق شده اند که بطور قطع تبلورروح زمان خود بوده اند. بدون شک بالۀ پرستش بهار le sacre du printemps ساختۀ ایگور استراوینسکی Igor Strawinsk
یکی ازاین آثاراست. برای بررسی دلایل این ادعا باید به گذشته بازگردیم وبه اختصاربه موقعیت موسیقی درقرن نوزدهم بخصوص پایان این قرن بپردازیم.
قرن نوزدهم قرن دگرگونی وتضاد است. دراین قرن، دنیای غرب با تحولات عظیمی درعرصۀ ایدئولوژی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی روبروست. قرن صنعتی شدن و تثبیت اقتصاد سرمایه داری بر اروپا وآمریکای شمالی؛ قرن گسترش شهرها وشهروندی؛ قرن روان شدن سیل روستاییان به شهرها و شکل گرفتن طبقه کارگرو دگرگونی های اجتماعی؛ فقرو فلاکت طبقۀ کارگر؛ قرن ماشین ، قطار، راه آهن و انقلاب دروسائل عبورومرور؛ قرن پیشرفت صنعت چاپ وبدینوسیله مطالعه؛ قرن اوج تسلط مستقیم وغیرمستقیم اروپا بردنیا؛ قرن شکل گیری ایدۀ جامعۀ دمکراتیک وسوسیالیزم و کمونیزم؛ قرنی مثبت گرا وشیفتۀ دگرگونی وپیشرفت وتلاش برای فاصله گرفتن ازسنن کهن؛ قرن اعتماد بی چون وچرا به صنعت وفرآورده های آن؛ قرن جنگ وانقلاب؛ قرن ملی گرایی وآزاد شدن از یوغ سلاطین چند ملیتی (خانوادۀ هابسبورگ و بوربن و رمانف) است. درقرن نوزدهم فرانسه دو انقلاب (1830 و 1848) وآلمان (1848) یک انقلاب را پشت سر میگذارد. این قرن درمجموع قرنی پرآشوب، بحران زده و ناآرام است. حامل هنروموسیقی - به عنوان یکی ازشاخه های هنر- درقرن نوزدهم روشنفکرازطبقۀ متوسط Bildungsbürgertum است. این طبقه با تفکرانسان گرا وابزاری مانندعلم ، فرهنگ وتکنیک به تدریج ازنظرسیاسی نیزقدرت خود را دراین قرن تثبیت می کند.
برخلاف انزوا و از خود بیگانگی تدریجی انسان درجامعۀ صنعتی که نتیجۀ رئالیسم و ماتریالیسم متکی بر روح مسلط برقرن نوزدهم است ، موسیقی آن درابتدا گرایشی فردگرایانه و رمانتیک – شاعرانه و پر احساس- دارد.
به خاطرتولید نسبتا انبوه آلات موسیقی وچاپ وانتشارنت موسیقی دراین عصرنوازنگان زیادی در سطوح مختلف تربیت می شوند. درکنارموسیقی درکلیسا، موسیقی درسالن های بزرگ ومجلل وسالن های اپرا، موسیقی مجلسی درسالن های کوچکتروکنسرتهای خانگی رواج دارد. دراین عصردر کنار آثاربزرگ وماندگارهنری، آثاربی ارزش وسطحی نیزخلق شده وبه دست فراموشی سپرده میشوند.ِِ
رمانتیک نامی که به موسیقی قرن 19 داده شده است درابتدای این عصر پدیده ای آلمانی است و با ماهیت موسیقی این عصرکاملا هماهنگ است. عصررمانتیک درتاریخ موسیقی به سه بخش تقسیم شده است وما درآنها با گرایش های گوناگون و حتی متضاد روبروهستیم. دربخش نخستین آن (1800-1830) حتی درآخرین آثار بتهوون Ludwig van Beethoven - که دراصل به عصرکلاسیک تعلق دارد - نیزبه ویژگی های موسیقی رمانتیک برمیخوریم . بتهوون خیلی ازآهنگسازان این عصررا تحت تاثیرخود قرارداده وتا پایان قرن سرمشق آنها می ماند. اپرای فرایشوتس Freischütz ازکارل ماریا فن وبر Karl Maria von Weber نمونۀ یک اپرای رمانتیک آلمانی با کاراکتر فولکلوراست و ترانه های فرانتس شوبرت Franz Schubert آهنگسازاتریشی روح شاعرانه و فرد گرای ابتدای این عصر را منعکس می سازد. دربخش دوم یا اوج این عصر(1830-1850)، که تقریبا با انقلاب 1830 در فرانسه آغازمی شود، عاقبت سبک رمانتیک به عنوان پدیده ای اروپایی درسراسراین قاره گسترش یافته و مرکز آن از وین به پاریس تغییر یافته است. برلیوزHector Belioz با سمفونی فانتاستیک (1830) نمایندۀ مناسبی برای موسیقی رمانتیک فرانسوی است. دوبخش اول عصررمانتیک بدون نام‌هایی چون شوبرت ، شومان Robert Schumann، شوپن Frederik Chopin، مندلسون Felix …… Mendelssohn Bartholdiغیر قابل تصورمیباشند. دراین عصرترانه ها وسرودهای انقلابی که به وسیلۀ تودۀ مردم خوانده میشدند اهمیت بسیار یافتند. نمونه های بخش سوم این عصر- پسا رمانتیک (1850-1890) - که تقریبا با اتقلاب 1848 فرانسه آغاز می شود– آثاری مانند پوئم سمفونیک‌های فرانتس لیست Franz List، دراما های موزیکال واگنرRichard Wagner واپراهای آخروردی Giuseppe Verdiوآثار آهنگسازان جوانتری مانند سزار فرانک Cesar Franck ، بروکنر Anton Bruckner، برامس Johannes Brahms، مالر Gustav Mahler .... می‌باشند.
پس ازاین سه بخش یعنی درآستانۀ تغییرسده اما سعی آهنگسازان کشورهای مختلف غربی، رهایی از سلطۀ فرهنگ موسیقی آلمان وهرآنچه که نشان ازرمانتیک دارد، میباشد. درعصررمانتیک که از رقابت وتا حدودی دشمنی بین ملت ها رنگ گرفته است، موسیقی ملی بیشتر کشورهای اروپایی نیز – بخصوص اروپای شرقی وشمالی - با تکیه برموسیقی محلی آنها شکل میگیرد. دراین راستا درتاریخ موسیقی با نامهایی چون گلینکا Michail Iwanowitsch Glinka، اسمتانا Bedrich Smetana، دورژاک ،Antonin Leopold Dvorak گریک Edward Grieg، یاناچک Leos Janacek ، و بارتوک Bela Bartok ...... برمی‌خوریم . مسلما دراین عصربحران زده، موسیقی - به عنوان یکی از ستون مهم آن - نمی‌توانست دست نخورده باقی بماند. اشتیاق به تغییر و پیشرفت دراین عصر، خود را درموسیقی با طولانی ترشدن آثار، بزرگترشدن ارکسترها و پیچیده ترشدن فرم وهارمونی منعکس می کند. بحران و تغییرسریع در تمام سطوح جوامع غربی به سرعت دامنگیر تمام عناصر موسیقی - یعنی فرم، ریتم، ملودی، ارکستراسیون- در پایان این عصرشد. ایدۀ تغییرو نو آوری درموسیقی در آستانۀ قرن بیستم از همه بیشتر دامن هارمونی را گرفت. آهنگسازان از کشورهای گوناگون هرکدام به نوعی درشکل گیری موسیقی برای عصرجدید نقش خود را ایفا کرده اند. اگرچه واکنش آنها به این بحران متفاوت بود اما یک وجه اشتراک مهم بین آنها وجود داشت وآن خارج شدن از چهارچوب هارمونی سنتی بود. تنالیته (رابطۀ سازمان یافتۀ نت ها پیرامون یک نت مرکزی به نام تنیک، که آهنگساز آن را به عنوان چهارچوب برا ی آفرینش اثرخود تعیین میکند) که چند صد سال از طرف موسیقی دانان مانند قانون ابدی و اجتناب ناپذیر انگاشته میشد، بالاخره در ابتدای عصرجدید- قرن بیستم- تسلط طولانی وخودکامانۀ خود را ازدست داده و جای خود را به آتنالیته (موسیقی بدون مرکز تنال) داد.

در آغاز قرن‌ بیستم درشهرپاریس، مهمترین مرکزهنری اروپا، باله مورد توجه خیلی ازهنرمندان قرار گرفته ویکی ازکانون های مهم برای تغییر اساسی درزبان موسیقی گردید. اما چرا باله؟
انتخاب باله مسلما اتفاقی نبود. موتوراین انتخاب شخصی بود به نام سرگئی پاولویچ دیاگیلف (1872- 1929) Sergei Pawlowitsch Djagilew. او یکی ازشخصیتهای کلیدی برای هنر آوانگارد درآستانه قرن بیستم درپاریس محسوب میگردد. دیاگیلف مدیراپرا ، سازمان دهندۀ نمایشگاه ومنتقد هنربود. دیاگیلف به دنبال هنرمندان با استعداد درسالنهای کنسرت ومراکزهنری اروپا ازسن پترزبورگ تا پاریس رفت و آمد داشت. گرچه اوخود مستقیما خالق آثارهنری نبود اما مردی مبتکربا ایده‌های مدرن و با استعدادی فوق العاده درسازماندهی بود. دیاگیلف اصل هنربرای هنررا دنبال میکرد وقدرت عجیبی برای شیفته کردن وهمراه کردن دیگران با خود داشت، دیگرانی که او را برای به اجرا در آوردن ایده های نوینش یاری کردند. دیاگیلف درسالهای نخست قرن بیستم با برگزارکردن نمایشگاه و کنسرت درکشورهای اروپایی شروع به معرفی هنر روسی در کشورهای دیگرکرد. بزرگترین خدمت اوبه دنیای هنربنیانگذاری بالۀ روس بود که ازبهترین بالرین ها وکورئوگرافهای روسی تشکیل شده بود ودرآغازنیزسنت بالۀ روسی را درسالن های کنسرت جهان به نمایش می گذاشت. این آنسامبل پس ازوقوع انقلاب روسیه دیگربه کشورخود بازنگشت. دیاگیلف پس ازانقلاب، پاریس را برای زندگی ومرکزفعالیت های خود انتخاب کرد (1906). دراین سالها هنرمندان زیادی ازنویسنده، آهنگساز، نقاش تا بالرین وکرئوگراف و.... در این شهرمی زیستند. درمیان آنها نیزهنرمندان زیادی ازروسیه بودند که به دنبال انقلاب درروسیه، خواسته یا ناخواسته درفرانسه - بخصوص درپاریس - درتبعید بسرمیبردند. اشتیاق تمام این هنرمندان برای ابداع سبکی نو دست به دست هم داد تا صحنۀ باله کانون تغییررادیکال درهنروازجمله موسیقی گردد. دیاگیلف درسال 1910 نخستین فستیوال باله درشهرپاریس را سازمان داد (این فستیوال جمعا بیست باردرزمان حیات دیاگیلف اجرا شد). اونزد آهنگسازانی مانند دبوسی Claude Debussy ، ساتی Eric Satie ، ایگور استراوینسکی، راول Maurice Ravel، مانوئل د فایا De Falla، سرگئی پروکفیف Sergei Prokofjew ، ریشارد اشتراوس Richard Strauß و بعدها از گروه شش نفری Groupe des Six، داریوس میو Darius Milhaud، پولنک Francis Poulenc، آوری Auric قطعات موسیقی برای باله سفارش داد وبرای صحنه هنرمندانی مانند پیکاسو Pablo Picasso، ماتیس Matisse Henrie، سرت Josep Maria Sert، باکست Baksts، دو کریکوde Chricos و برای کرئوگرافی هنرمندانی مانند فوکن Fokin وواتسلاو نیژنسکی Vaclav Nijinsky و..... دعوت به همکاری کرد.

همانگونه که اشاره شد یکی ازآهنگسازانی که ازدیاگیلف سفارش موسیقی برای باله گرفت، ایگور استراوینسکی بود. دیاگیلف درسن پترزبورگ با این آهنگسازجوان - ازشاگردان ریمسکی کرساکف - آشنا شده بود و بارها اورا پشت پیانو هنگام نواختن آثارخود تجربه کرده بود، اما با شنیدن فانتزی اثراین آهنگساز تحت تاثیرشدید موسیقی اوقرار گرفته و1909 سفارش تهیۀ Feu d'artific آتشبازی موسیقی بالۀ پرنده آتشین را برای اوفرستاد.
ایگور فیودوروویچ استراوینسکی Igor Feodorowitsch Strawinsky درسال 1882 دراورانین باوم درنزدیکی سن پترزبورگ به دنیا آمد. توجه او به موسیقی ازکودکی جلب شد زیرا پدرش خوانندۀ مشهورباریتون دراپرای سلطنتی ومادراونوازنده پیانو بود. با اینکه ازکودکی درس هارمونی و آهنگسازی می گرفت اما برای تحصیل درابتدا دررشتۀ حقوق دانشگاه سنت پترزبورگ نام نویسی و پیج سال دراین رشته تحصیل کرد. ملاقات اودرتابستان سال 1900 با نیکلای ریمسکی کرساکف Nikolai Rimski Korsakow ملاقات تعیین کننده ای گردید که سبب تغییرنظر استراوینسکی وروی آوری جدی اوبه موسیقی به عنوان رشتۀ تحصیلی شد. به گفته خود استراوینسکی، پس ازترک تحصیل از دانشگاه سن پترزبورگ، کورساکف تنها آموزگاراو دررشته آهنگسازی دربین سالهای 1905 تا 1908 بوده است. این رابطه با مرگ ناگهانی کرزاکف درماه ژوئن 1908 پایان پذیرفت. استراوینسکی درسالهای 1907 و1908 تحت نظرآموزگارش کرساکف به عنوان آهنگساز وپیانیست به موفقیت دست یافت. درمیان آثارموفق اوکه دراین دوران درسن پترزبورگ به اجرا درآمدند، سمفونی می بمل ماژور اپوس یک وچهاراتود برای پیانواپوس 7، که نخستین اجرای آن بوسیلۀ خود استراوینسکی نواخته شد، و فانتازی برای ارکستربزرگ به نام فودارتیفیس (آتشبازی) اپوس 4 "تقدیم به استاد گرامی" شده‌اند.اودرطول تحصیل موسیقی با کورساکف با آثارارکستری گوستاومالر Gustav Maler وریشارد اشتراوسRichard Strauß آ شنا شد اما هنوزبا مکتب امپرسیونیسم فرانسوی آشنایی نداشت.
در پاییزسال 1910 استراوینسکی به خواست خود روسیه را ترک کرد وبه کشورسوئیس پناه برد و پس از آن دیگربه کشورش - به جز یک سفر کوتاه در سال 1922 برای همراهی مادرش به اروپای غربی- بازنگشت. اواز سال 1920 به فرانسه نقل مکان کرد وازسال 1939 به کالیفرنیا رفته و تا پایان عمر(1971) به عنوان شهروند آمریکایی دراین کشورزندگی کرد. استراوینسکی وموسیقی او سالها به خاطر مهاجرت این آهنگسازازروسیه شوروی ممنوع شده ودراین کشوراجرا نشد. تازه ازسال 1960 دولت شوروی رسما ازاین هنرمند بزرگ اعادۀ حیثت کرد.

نخستین بالۀ استراوینسکی که به سفارش دیاگیلف آفریده شد، پرنده آتشین L`Oiseau de Feu نام دارد. اجرای این باله درپاریس درسال 1910 سبب شهرت ناگهانی آهنگساز 28 ساله گشت. پس از پرندۀ آتشین بالۀ پتروشکا Petruschka درسال 1911 به اجرا درآمد. بالۀ پرستش بهار سومین بالۀ اوست که درسال 1913 با کوروگرافی واتسلاو نیژنسکی به صحنه رفت.
این باله یکی ازمهمترین قطعات استراوینسکی قبل ازجنگ جهانی اول است که به خاطرعناصرمدرن وابتکارهای اواثری مهم وتعیین کننده درتاریخ موسیقی قرن بیستم به شمارمی رود.
نخستین اجرای بالۀ پرستش بهاردرتئاترشانزلیزه درپاریس با کرئوگرافی نیژنسکی به اجرا در آمد. این باله به خاطرموسیقی بسیارمدرن وکورئوگرافی غیرعادی و خشونت آمیزخود با اعتراض شدید بینندگان روبروشد. حتی دیاگیلف نیزوقتی این اثررا برای نخستین بارشنید، وحشت کرد. گویا او پس از چند دقیقه از شروع پرستش بهاراز استراوینسکی سوال کرده است: " خیلی به این شیوه ادامه خواهد داشت؟" و جواب آهنگساز به او:" تا پایان دوست عزیز".
تماشاچیان حاضردرتئاترشانزلیزه درشب نخستین اجرای این باله، به مقدمۀ آن با آرامش نسبی گوش فرا دادند. اما با شروع صحنۀ اول " پیام آوران بهار" وبازشدن پرده، شوک وارده ازهارمونی، ریتم، صحنه آرایی و حرکات رقصندگان، تماشاچیان را ازجای خود می‌کند. این باله درروز29 ماه می 1913 خون تماشاچیان حاضردرتئاتررا چنان بجوش آورد که آنها فریاد میکشیدند وهرچه دردست داشتند به طرف صحنه پرتاپ میکردند. ناآرامی دراین شب، که تمام دست اندرکاران هنردرشهرپاریس در آن حضورداشتند، تا به آنجا پیش رفت که طرفداران ومخالفان این اثربا یکدیگرزدوخورد کردند. درگیری دراین شب منجر به فرارآهنگسازاز تئاتر شد وخبراین اتفاق مدت‌ها برسرزبانها بود. منتقدین موسیقی آن را لعنت کردند وروزنامه ها مدتها ازآن با عنوان "نبرد در بهار"یاد می کردند. مراسم پرستش طبیعت وخدایان ، موسیقی خشن و بسیارریتمیک و رقص فینال این باله برای پاریس شیک و مبادی آداب آن زمان یک شوک شدید بود. کلود دبوسی (آهنگساز فرانسوی) – ازطرفداران استراوینسکی - او را جوان وحشی نامید.
استراوینسکی با پرستش بهاریکی ازمهمترین آثارارکستری قرن بیستم و با اجرای آن یکی از معروف‌ترین رسوایی های دنیای تئاتروموسیقی را آفرید. مخالفت با پرستش بهاراما دیری نپایید. هیاهو وآشفتگی برسراین اثربه زودی جای خود را به شیفتگی ازاین اثرو تحسین آن داد. شنوندگان پاریسی خیلی زود پی بردند که زبان پرستش بهارآنچنان که در ابتدا فکر میکردند، بیگانه نیست. آنها پی بردند که این اثر پر از ملودی های فولکلور، آکردهای ساده و ازنظرریتم بسیار پرانرژی است.

به گفته خود استراوینسکی ایده این باله هنگامی به اوالهام شد که مشغول به پایان رسانیدن پرنده آتشین بوده است.
او سالها بعد در خاطرات خود مینویسد:
"هنگام ساختن پرستش بهارمن از هیچ سیستمی پیروی نمی‌کردم....... من تنها گوش بودم و می شنیدم. من می شنیدم و آن چیزی را که می شنیدم ،می‌نوشتم. من مانند مجرایی بودم که پرستش بهار از آن عبور میکرد." (استراوینسکی، 1962، صفحۀ یکم)
به گفتۀ خود اوهنگام آفرینش این اثر تصاویرفصل بهاردرکشورش روسیه را، که همیشه ناگهانی وبا قدرت وعظمت از طبیعت سربرمی آورده، درذهن داشته است.

داستان:
زمینۀ بالۀ پرستش بهار برخلاف دیگر باله ها یک داستان نیست. دراین اثرآیین نیایش خدای بهارو مراسم قربان برای اودرروسیۀ دوران بربریت توصیف میشود. درطول این مراسم دختری باکره برای رضایت این خدا وآمرزش و رحمت او برگزیده و قربانی می شود. درقسمت اول با عنوان نیایش زمین Adoration of the Earth مقدمات نیایش آماده می شود. دراین قسمت قبیله های مختلف به گرد هم آمده و تشریفات مذهبی خود را یکی پس از دیگری بدون وقفه اجرا میکنند. درقسمت اول تنها رقابت ها ودشمنی های میان قبایل به نمایش گذاشته می شود. تازه درقسمت دوم - با عنوان قربانی The Sacrifice - تم قربانی معرفی شده وسرنوشت دخترجوان درمرکز توجه قرارمی گیرد. در این قسمت اودریک مراسم گسترده وطولانی برای ستایش نیاکان وجلب رضایت ورحمت خدای بهارتا مرگ می‌رقصد.

اگر چه استراوینسکی میانسال سعی درانکار شوروعلاقۀ جوانی خود به سنت موسیقی محلی داشت و حتی ادعا کردکه درپرستش بهارتنها یک ترانۀ محلی بکاربرده است، اما به زعم ریشارد تاروسکین درکتاب "استراوینسکی و سنت روسی" اوبرای آفرینش این اثراز گنجینۀ ترانه های محلی اسلاو بسیاربهره گرفته است. اودر کتاب خود استراوینسکی را برای این انکار، متهم به دروغگویی کرده است. تاروسکین پرستش بهاررا آمیزش پرعظمت موسیقی بومی با موسیقی مدرن میداند و معتقد است که عناصر بومی و آوانگارد (Avantgard ) در این اثربه زیباترین وجه درهم آمیخته شده و یکدیگر را تقویت میکنند. به گفتۀ اواستراوینسکی برای پرستش بهار به نیکلاس روریش (1874-1947) نقاش، فیلسوف، درویش، محقق تاریخ و فرهنگ اسلاوی مراجعه کرد. روریش به او کمک کرد تا ایدۀ خود را به طورمشخص تنظیم و فرمول بندی کند. روریش بعدها برای نخستین اجرای پرستش بهارطراحی صحنه و لباس رقصدگان را به عهده گرفت. استراوینسکی علاوه برآن به مجموعه های منتشر شدۀ ترانه های محلی اسلاوی وترانه های محلی تنظیم شده بوسیلۀ کرساکف مراجعه کرده است. ازآنجا که اودرکودکی ونوجوانی اوقات فراغت خود را درملک عمویش دراوستیلوگ می گذرانده ، مطمئنا ترانه های محلی دهقانان و خوانندگان بومی این منطقۀ را نیز شنیده و به خاطر داشته است. اوستیلوگ منطقۀ پهناوری بین مرزروسیه و لهستان است. موسیقی محلی زیبای این منطقه یاناچکLeos Janacek (آهنگساز چک) و بارتوک Bela Bartok(آهنگساز مجار) را نیز شیفته ومجذوب خود کرده است.
استراوینسکی برای پرستش بهاربخصوص ترانه هایی با تم بهاررا جستجووازاین منابع انتخاب کرده است. پس ازانتخاب ملودی های مورد نیازش آنها را شکسته وتا موتیوهای کوتاه آنها را خورد کرده سپس این موتیوها را برروی هم سوارکرده یا آنها را مانند یک کولاژبه شیوۀ کوبیسم در کنارهم قرار داده است. این موتیوها بیشتردیاتونیک (موتیو یا ملودی که بر اساس یک پرده و نیم پرده ساخته شده است) هستند وگاهی تنها از سه تا چهار نت تشکیل شده اند. یعنی مانند باگاتل های بلا بارتوک، عناصر موسیقی محلی درکدهای ژنتیکی این اثرنفوذ کرده وبرتمام قسمت‌ها وجزئیات آن تسلط دارند. درک نحوۀ کار استراوینسکی در این اثربرای بلا بارتوک، که خود نیزازموسیقی محلی برای آفرینش آثارش استفاده می کرده ، مشکل نبوده است. بارتوک پرستش بهاررا درسال 1943 درجلسۀ درس دردانشگاه هاروارد، درخشش موسیقی بومی روسی می‌نامد و چگونگی رابطۀ این اثر انقلابی را با منابع فولکلور آن توضیح میدهد.

عظمت و تاثیر موسیقی پرستش بهاردرآمیخته با افسانه های اسلاوی نیایش خدایان ومراسم قربانی اثری تعیین کننده و کلیدی درتاریخ موسیقی قرن بیستم بجای گذاشت. درمقایسه با دو بالۀ دیگر، استراوینسکی درآفرینش پرستش بهاردراستفاده ازعناصرمدرن سنگ تمام گذاشته است.
وجه مشخصۀ پرستش بهار پلی ریتمیک و پلی تنال بودن آن است. در این اثر بخصوص ریتم جایگاه ویژه ای می یابد. پلی‌تنالیته (استفاده از چند تنالیته متفاوت به طور همزمان ) و پلی ریتمیک (استفاده از چند ریتم متفاوت به طور هم زمان) عناصر دیگری هستند که در آثار دیگر آهنگسازان این دوره به آنها برمی خوریم. در پرستش بهارتغییرسریع ریتم ومتر، استیناتوهای چکشی وکوبنده و صداهای در هم وخروشان وموتیوهای کوتاه با داستان باستانی - تخیلی این اثر، ماهرانه با یکدیگر تلفیق شده اند.
درپرستش بهارهارمونی وکنترپوان Kontrapunkt به نفع ریتم دردرجۀ دوم اهمیت قرارمی‌گیرند. ریتم یکی ازعناصری است که دراین عصرمورد توجه آهنگسازان واقع می گردد، اما جسارت هیچ یک ازآنان برای متحول کردن آن به پای استراوینسکی نمی رسد. به نظرمی‌رسد که استراوینسکی با سازهای ملودیک نیزدرپرستش بهارمانند سازهای کوبی رفتارکرده است. به این پدیده درآثاربارتوک نیز برمی خوریم. ریتم عنصربرجسته در تمام آثاراستراوینسکی تا پایان عمرباقی می ماند چیزی که آثاراو را ازآثاردیگرآهنگسازان متمایزمی کند.

همانگونه که اشاره شد بالۀ پرستش بهاردردوبخش می‌باشد. بخش اول به نام نیایش زمین با یک مقدمه شروع شده و با 6 صحنه ادامه یافته وبا رقص زمین پایان میگیرد. بخش دوم به نام قربانی نیزبا یک مقدمه آغاز گشته وبا چهار صحنه ادامه یافته وبا فینال رقص قربانی پایان می پذیرد. ازابتدای پرستش بهار، مقدمۀ این اثربسیاراسرارآمیزآغازمی شود. دراین قسمت که تنها سازهای بادی درآن به صدا درمی آیند، ارتفاع سازها - که یا بسیارزیریا بسیاربم نواخته میشوند - توجه شنونده را به خود جلب می کند. بکار گیری ارتفاع غیرمعمول درنواختن سازها ازدیگرعناصری است که پرستش بهاررا از دیگرآثارآفریده شده دراین عصر متمایزمی‌کند. تم بهارکه با ساز فاگوت نواخته میشود تاثیری جادوئی دارد. این تم برگرفته شده ازیک ملودی محلی اسلاوی است که با تغییرات و تزئین هایی به وسیلۀ استراوینسکی کاراکترشرقی یافته است.
بکارگیری عناصرموسیقایی ازفرهنگ موسیقی ملل دیگرازجمله عناصری بود که خیلی ازآهنگسازان این دوره مثل دبوسی، ساتی، بارتوک.... در آثارخوداستفاده کرده‌اند. توجه به موسیقی شرقی وبه کار گیری عناصر آن درپی نمایشگاه جهانی World Exhibition که درشهر پاریس درسال 1889 صورت گرفت، آغاز شده بود.
پیشتراشاره شد که یکی ازویژگی های مهم موسیقی استراوینسکی که دراین اثربسیاربه چشم میخورد رج زدن موتیوهای کوتاه وساده به دنبال هم است. آنها بدون اینکه گسترش یابند، یا تکرارمی‌شوند (اُستیناتو) یا بطورموازی نواخته می شوند.
مقدمۀ نسبتا لیریک وآرام پرستش بهارخیلی زود بوسیله قدم های محکم زهی ها با ریتم های شکسته در صحنۀ نخست - پیام آوران بهار، رقص دختران جوان - کوبیده و به کناررانده میشود این قدم ها با موتیوهای بادی های فلزی گاه گاه ازهم گسیخته می‌شوند. دراین بخش وتقریبا درطول این اثر سازهای کوبی وبه خصوص تیمپانی وتام تام با ضربه‌های سهمگین نواخته می‌شوند.
ویژگی ریتمیک این بخش استفاده از سنکوپ (Synkope تاکید برروی ضربهای ضعیف میزان که بوسیلۀ آن نظم ریتمیک یک اثراز هم گیسخته می شود) است که انرژی خاصی به آن می بخشد.
همانگونه که اشاره شد ریتم، عنصرقالب درموسیقی استراوینسکی ومخصوصا درپرستش بهاراست. استراوینسکی درپرندۀ آتشین وپتروشکا به گونه‌ای برجسته ازسنکوپ استفاده کرده بود اما دراین دو باله ضرب سنکوپ‌ها ازالگویی مرتب پیروی می کردند، اما در بخش پیام آوران بهار، سنکوپ ها از هیچ الگویی پیروی نمی کنند و ضربه های آنها تصادفی است:

یک دو سه چهار / پنج شش هفت هشت
یک دو سه چهار / پنج شش هفت هشت
یک دو سه چهار / پنج شش هفت هشت
یک دو سه چهار / پنج شش هفت هشت

تاروسکین حتی این پدیده را برگفته ازموسیقی محلی روسی میداند. او درکتاب خود" استراوینسکی و سنت روسی" اشاره میکند که درموسیقی محلی روسی ریتم های نا منظم، سنتی دیرینه دارند.

درزمینۀ هارمونی استراوینسکی اما جسارت آهنگسازان دیگررا برای تغییروتحول بکارنمی‌بندد. اگر چه هارمونی پرستش بهاربسیاردیسونانت (ناملایم و بدین‌ وسیله پرازتنش وانرژی) شنیده می شود اما زمینۀ آن یک ترفند بسیارساده است. درآنالیزهارمونی پرستش بهارپی میبریم که استراوینسکی دراین اثرازآکردهای سادۀ کلاسیک استفاده کرده است؛ اما هر گاه آکردهای ساده‌ای که هیچ گونه رابطۀ هارمونیک با هم ندارند همزمان به صدا درآیند، صدایی پر تنش ونامانوس و به عبارتی دیسونانس ایجاد میکنند واین ابتکاراستراوینسکی در پرستش بهاراست.
بخش دوم - قربانی - بین رخوت وخشونت درنوسان می‌ماند. درمقدمۀ آن تاثیرموسیقی کلود دبوسی کاملا آشکاراست.
درطول پرستش بهاردائما لحظات کوتاه لیریک جای خود را با اپیزودهای خشونت آمیزو سهمگین عوض می کنند. این تغییرات با قطع سریع ، سکوت ناگهانی وبدون مقدمه انجام میگیرند. تغییرات شدید وناگهانی ویژۀ موسیقی استراوینسکی می باشد. به زعم بارتوک ریشۀ این پدیده نیزدرموسیقی بومی روسی است.
این اثربا ضرب های ریتمیک گیج آور، به اوج دیوانه کننده وسرگیجه آورخود درفینال پایانی -رقص قربانی- می رسد.

پرستش بهاردرکناردوبالۀ دیگر، پرندۀ آتشین و پتروشکا شهرت جهانی آهنگسازروس را تضمین کرده است. موسیقی این اثرنیزمستقل ازباله ازجمله آثارارکستری میباشد که بسیارزیاد دربرنامۀ کنسرتها در تمام جهان به چشم می خورد. استراوینسکی سه بالۀ خود را تحت تاثیرسبک کورساکف دردوره‌ای موسوم به "دورۀ روسی" خود آفرید. با این سه اثرمهم نیزاین دوره که مشخصه آن ریشۀ عمیق آن در موسیقی فولکلوریک اسلاو وطنین پرعظمت، مست کننده و خلسه آورارکستراست، پایان می‌پذیرد.
درطول چهل سال سلطۀ استالین و جانشینان او، ورود استراوینسکی به روسیه شوروی وموسیقی او رسما ممنوع گردید. استراوینسکی تنها درسال 1962 پس از 40 سال دوری، برای برگزاری تولد 80 سالگی به وطن خود بازگشت.
درسال 2013 میلادی این اثرپرعظمت صدمین سالگرد آفرینش خود را جشن خواهد گرفت.

شقایق کمالی، مونستر، آپریل 2012

منابع:

MGG, Musik in Geschichte und Gegenwart, Band 2 und 12
dtv-Atlas zur Musik, 1989
Die Musik des 20. Jahrhundert, Hermann Danuser, 1997
Strawinsky, Leben, Werke, Dokumente,Strawinsky,1992
Taktvoll , das Magazin für Ereignisse und Klänge, Nr. 1, 2011
The Rest is noise, Alex Ross, 2009
Musik, Bernd Riede, 2000
Duden, Musik, Basiswissen Schule, 2011
Harmonie, Walter Piston, Übersetzt von Siavash Beizai, Nogan, 1385
CD: Rite of Spring, Royal Philharmonic Orchestra, Yuri Simonov
Partitur: Igor Stravinsky, The rite of Spring, Boosey & Hawkes