انوشه مقتدايي
فارسي ۱ و جلوگيري از خطر تشتت قومي در ايران
بررسي نمايندگي تام و تمام زبان فارسي از سوي يك شبكه ماهواره اي
Thu 26 08 2010
سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت یک نیاز است. این نیاز امروزه با توجه به پیشرفت روز افزون و چشم گیر جوامع بشری تبدیل به یکی از اصلی ترین نیاز های انسان ها شده است. در جوامع بشری همواره تامین نیاز های اولیه انسان ها از جمله خوراک، پوشاک، مسکن، بهداشت، آمورش و... دغدغه های بزرگی بوده اند. اما در روزگار ما با توجه به پیشرفت هایی که صورت گرفته است تامین این نیاز ها جز حقوق بدیهی انسان ها محسوب می شود و به صورت نسبی و کم بیش تامین گشته است. اما انسان موجودی است که همواره افق های دور دستی را برای خود تعریف کرده است و هیچ گاه ایستا نیست؛ همواره در مسیر های جدید گام می نهد در نتیجه نیاز های جدیدی در مقابل انسان تعریف شده است. یکی از این نیاز ها همانا تفریح و سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت است. با توجه به این امر اکنون خود این امر تبدیل به صنعت گشته است. صنعتی که گستره ی بی پایان و افق های بزرگی را در پیش رو ما قرار داده است. سرگرمی خود تبدیل به صنعت شده است صنعتی که گردش مالی آن بسیار زیاد است و هم به صورت مستقیم و هم غیر مستقیم در خدمت پیشرفت جوامع بشری قرار گرفته است. یکی از وجوه مهم صنعت سرگرمی در روزگار کنونی ما مسائل مربوط به تولید برنامه ها تلویزیون و سرگرمی ها صوتی و تصویری است. هزاران فیلم سینمایی و سریال های رنگارنگ که هر ساله تولید می شود و در بازار بزرگ سرگرمی مصرف می شود خود موید مهم بودن این صنعت است.از طرف دیگر این بخش از صنعت سرگرمی به خاطر آن که در دسترس عموم قرار دارد و همگان با کمترین امکانات مالی می توانند از آن بهره بگیرند از اهمیت دوچندانی برخوردار است. به راحتی می توان با داشتن یک دستگاه پخش و یک تلویزیون خرید چند سی دی به دنیای بزرگ این صنعت وارد شد. یا از طرف دیگر می توان با داشتن یک دستگاه ماهواره ای به صد ها کانال که هر روزه برنامه های سرگرمی پخش می کند، دست رسی پیدا کرد و وارد این دنیای بزگ و رنگارنگ شد. البته باید در نظر داشت که ما تنها مصرف کنندگان این صنعت نمانیم. در واقع در دنیای کنونی داشتن اقتصادی قوی یا داشتن قدرت نظامی و دارا بودن ارتش های بزرگ، قدرتمند و... تنها مولفه های قدرت یک کشور نیست. در واقع ارائه دادن فرهنگ و عرضه ی محصولات هنری و فرهنگی در بازار صنعت سرگرمی تبدیل به یکی از مولفه های مهم و تاثیر گذار در جایگاه هر کشور و فرهنگی در عرصه ی جهانی شده است. در جهان امروز که سالانه میلیون ها محصول فرهنگی با زبان های گوناگون به صورت سی دی و دی وی دی و یا در شبکه های مختلف ماهواره ای عرضه می شود اگر فرهنگ و زبانی بخواهد به حیات پویای خود ادامه بدهد ناگزیر است که در این عرصه نمود و حضوری فعال داشته باشد. و اگر فرهنگ و زبانی نتواند خود را با رشد شتابان این صنعت همراه کند در کوتاه مدت از دیگران عقب می ماند و حرفی برای گفتن نخواهد داشت و البته بعید نیست در میان مدت و بلند مدت نیز دیگر به صورت کلی از عرصه جهانی حذف شود و ضربات جبران ناپذیری در این عرصه به آن وارد شود.در این میان مهمترین مولفه ای که فرهنگ هر اجتماعی را در مقابل دیگران متمایز می کند و به عنوان نماینده ی فرهنگ یک تمدن و یک کشور می توان از آن نام برد زبان است. زبان نه تنها یک وسیله ی ارتباطی که وسیله ای برای انتقال مفاهیم و مهم ترین گزاره ی ادامه دهنده و حیات بخش به فرهنگ است. اگر در روزگاران گذشته داشتن ادبا و شعرا و نویسندگان بزرگ نقش بسیار مهمی در پویایی و سرزندگی فرهنگی یک تمدن را داشت و عامل اصلی زنده نگاه داشتن و پیشرفت زبان و فرهنگ یک اجتماع بر دوشت ادبیات مکتوب ان کشور و ان مردمان بود در دنیای امروزی اما این وظیفه بر دوش رسانه های دیداری و شنیداری افتاده است. در دنیای کنونی اگر زبان و فرهنگی بخواهد به حیات خود همراه با پیشرفت و شکوفایی ادامه دهد باید بتواند خود را همراه با رشد صنعت سرگرمی و محصولات دیداری و شنیداری بکند.در نتیجه زبان فارسی هم از این قاعده ی کلی و جهانی مستثنا نیست. اگر تا دیروز همگان زبان فارسی را با حافظ و سعدی و خیام می شناختند در مقابل نیز زبان انگلیسی را با شکسپیر و زبان های لاتینی را از روی بزرگان رمان نویس و ادبای لاتین زبان و چینی ها و شرقی را از روی کنفیسیوس می شناختند. اگر دیروز تبادل فرهنگی بین جوامع تنها از راه ترجمه ی آثار مکتوب بود. اما امروز با توجه به رویکرد گسترده ای که به رسانه های تصویری در جهان وجود دارد دیگر اکتفا کردن به همین میراث مکتوب برای زنده نگاه داشتن به نظر بی فایده می آید. در نتیجه باید در این جهان گسترده و رنگارنگ و هر لحظه در تغییر و شکوفایی حرفی برای گفتن داشت. این بار نه نویسندگان و شعرا و ادبا و آثار مکتوبشان که داشتن کانال تلویزیونی به زبان فارسی می تواند این زبان را در دنیای امروزی زنده نگاه دارد.اگر تا دیروز راه مبادله فرهنگی بین فارسی زبانان با دیگر فرهنگ های موجود در جهان با ترجمه ی آثار بزرگان به زبان های مختلف غربی و شرقی مویسر بود اما امروزه فارسی زبانان برای آن که با پیشرفت دنیا همراه باشند نیاز دارند که بتوانند با فرهنگ ها و زبان های گوناگون و زندگی مردمان دیگر جوامع از راه یک رسانه ی فراگیر دیداری و شنیداری همراه شوند. در این میان ده ها کانال تلویزونی و ماهواره ای سعی کرده اند که این خلا را پر کنند. اما در این بین کانال فارسی زبان " فارسی وان" توانسته است فراگیری بیشتری در میان مخاطبان فارسی زبان پیدا کند. این کانال علاوه بر این که نیاز به سرگرمی میلیون ها مخاطب خود را با ارائه برنامه های سرگرم کننده به روز که در بازار صنعت فرهنگی دنیای معاصر جز محصولات رده بالا و درجه یک محسوب می شود فراهم کند. از طرف دیگر توانسته است زبان فارسی را به عنوان یک زبان مطرح و پر بار زنده نگاه دارد. در واقع با وجود آن که می توان به رویکرد این تلویزیون نقد ی هم وارد دانست ( هیچ کار بزرگی بی نقص و نقد ناپذیر نیست) اما در واقع باید به این نکته مثبت هم نظر افکند که اگر این تلويزیون وجود نداشت مخاطبان فارسی زبان برای آن که نیاز هر روز فزاینده خود را برای سرگرمی را به نحو دیگری تامین کنند. این مخاطبان شاید مثل روزگاران نه چندان دور به سمت تلویزیون هایی که زبان شان به غیر از زبان فارسی بود می رفتند. آن هم در جامعه ی ایران که فرهنگ و زبان فارسی عامل وحدت بین گروه های قومی مختلف و رنگارنگ ایرانی است یک خطر جدی به حساب می آمد. چون هر گاه زبان فارسی که ریسمان وحدت بخش اقوام گوناگون ساکن ایران بوده است تضعیف شده است مخاطبان رو به سوی تلویزیون هایی که در پشت پخش برنامه های خود به زبان های دیگر اهداف سیاسی و اجتماعی نه چندان رضایت بخشی دارند می روند. همین چند سال گذشته را نگاهی بیافکنید که کانال های ترک زبان، عرب زبان منطقه چقدر بر روی جذب مخاطبان فارسی زبان سرمایه گذاری کرده بودند. یا تلویزیون های غربی با پخش برنامه های سرگرم کننده سعی داشتند زبان و فرهنگ خود را نیز به فارسی زبانان عرضه کنند. آن زمان ده ها کانال فارسی زبان هم بودند که تنها با پخش یک سری ویدئو کلیپ تکراری و دست چندم یا تکرار سریال ها و فیلم های قدیمی تنها معرفان زبان فارسی در ماهواره ها بودند. اما اکنون تلویزیون فارسی وان با رویکردی مدرن و قوی توانسته است که نماینده ی زبان فارسی باشد. و نشان دهد که فارسی زبانان نیز با پشتوانه فرهنگی چندین هزار ساله ی خود می توانند در عرصه ی تبادل فرهنگی با دیگر جوامع حضور داشته باشند . به نظر می رسد که به جای دیدگاه همیشه منفی و توطئه نگرانه ای که متاسفانه همواره در جامعه ی ما وجود داشته است باید با دیدی واقع بینانه به عرصه ی جهانی نگریست و باید سعی کرد که بتوانیم در آن حضور داشته باشیم. وگرنه با نگاه حذف گرایانه که تنها در کوتاه مدت می خواهد صورت مسئله را حذف کند تنها به نابودی فرهنگ و زبان فارسی کمک کرده ایم. چون اگر این تلوزیون را نادیده بگیریم و حذف کنیم نباید تصور کنیم که مخاطب فارسی زبان بیکار می نشیند. این مخاطب برای رفع نیاز خود به سمت دیگر کانال های ماهواره ای می رود. در این میان یک دسته از کانال های فراسی زبان صرفن زبان فارسی را در چند ویدئو کلیپ لس آنجلسی مبتذل و یا سریال ها و فیلم های کهنه و تکراری خلاصه کرده اند و یا مخاطب به سمت تلویزیون های غیر فارسی زبان می رود که درمیان مدت و بلند مدت زبان فارسی آن چنان مهجور و ضعیف خواهد شد که زبان های دیگر جای آن را می گیرد و این امر ضربه ی بزرگی به فرهنگ فارسی زبانان در دنیای کنونی خواهد زد.