محافل
علاقمند به اندیشه ورزی دینی و نیز برخی شخصیت های حوزوی در ایران در هفتۀ
اخیر درگیر بحث و مجادله در اطراف گفته های اخیر دکتر عبدالکریم سروش دربارۀ منشاء
و ماهیت وحی، قرابت وحی و الهام و کیفیت ارتباط میان خداوند و پیامبر بوده و
هستند. این بحث ها گاه انگیزۀ تهدید و تکفیر از سوی برخی محافل علیه عبدالکریم
سروش نیز بوده است. در میزگردی با دو پژوهشگر دینی، محمدتقی فاضل میبدی و حسن
یوسفی اشکوری، به جایگاه این بحث و برداشت های مختلف از آنچه در محافل دینی از آن
به عنوان حقیقت کلام یاد می شود می پردازیم. محمدتقی فاضل میبدی گفتگویی را که
میان عبدالکریم سروش و آیت الله جعفر سبحانی در گرفته است، در صورتیکه به دور از
فشار و درشت گویی باشد، مبارک تلقی می کند و آن را منشاء تحول فکری می داند. بر
عکس او مسدود کردن این گونه بحث ها را آنچنان که به بسته شدن نشریه
"مدرسه" در پی انتشار مقاله ای از مجتهد شبستری منجر شد شیوه ای نادرست
و ناکارساز توصیف می کند. او معتقد است که بحث وحی و اینکه منشاء آن کدام است و به
چه شکل به پیامبر منتقل شده است، محور علم کلام است و بیش از هزار سال است که
ادامه دارد. نگاه عارفانه به مقولۀ وحی آن را به تخیل و الهام و مکاشفه درونی
نزدیک می داند. حال آنکه نگاه فقیهانه منشاء آن را خداوند و حامل آن را جبرئیل
تلقی می کند.
حسن
یوسفی اشکوری آغاز این بحث را در حدود قرن سوم و چهارم هجری می داند و صاحبنظران
را به سه دسته تقسیم می کند. آنانکه می گویند : متن و لفظ قرآن به خداوند متعلق
است و ذهن پیامبر، شرایط تاریخی و جغرافیایی تولد قرآن هیچگونه تاثیری بر ماهیت و
شکل و معنای آن ندارد. دوم کسانی که منشاء قرآن را خدواند می دانند، ولی معنا و
لفظ آن را به پیامبر نسبت می دهند. و می گویند خداوند ظرفیت دریافت جوهر قرآن را
به او داده است و باقی به پیامبر تعلق دارد. آنها نگاهی تاریخی به قرآن دارند و در
پنجاه سال اخیر تحت تاثیر تحولات فکری –دینی در غرب به چنین نتایجی رسیده اند.
گروه سوم کسانی هستند که قرآن را در متن و معنا و لفظ از آن خداوند می دانند، ولی
می گویند ماهیت تاریخمندی قرآن را نیز خداوند به آن داده است. آنها گروهی بینابینی
هستند. تاریخی نگر هستند ولی نگاه عرفانی را نمی پذیرند. هر دو پژوهشگر خواستار
گفتگوی علمی به دور از جنجال و تهدید میان این هسته های فکری مختلفند.
