پایان سفر ادبی - خیالی به دور فرنگ
آرام بختیاری
aramy@web.de
یوناتان سویفت Jonathan
Swift 1667 – 1745 .
گزارشی ادبی از سرزمین مرداب ها و برده ها .
یوناتان سویفت ، طنزنویس و روزنامه نگار دوره روشنگری انگلیس ، گویا خود
هیچگاه نخندید . در یك گواهی پزشكی ازسال 1742 ، زمانیكه وی 75 ساله شده بود ،
آمده كه سویفت براثر عوارض ناشی از عفونت گوشی و شنوایی ، جنون گرفته و قابل محاكمه نیست . او یكی ازمهمترین هجونویسان
زبان انگلیسی و خالق آثار وسیع و متنوعی در زمینه های : ادبیات ، دین ، تاریخ ،
اقتصاد ، و غیره است. وگرچه درایرلند بدنیا آمده ،
ولی انگلیسی تباربود وبارها به استثمار واستعمار ایرلند اعتراض كرد. سویفت با احساس همدردی ، كشورایرلند راسرزمین باتلاقها
و بردهها نامید. رمان “سفرهای گولیور“ او، اثری است : روشنگرانه ، فلسفی ،
واقعگرایانه ، هجوی و اوتوپیستی ، كه موجب مشهوریت جهانی نویسنده شد. كتاب
مشهوردیگر سویفت “ نبردكتابهای قدیم و جدید دركتابخانه شهر“ نام داشت كه پیرامون
جنبش ادبی مدرن و هواداران ادبیات باستان است . او درآثارش نه تنها به انتقاد ازسازمانها
و مؤسسات دولتی و دینی واجتمایی، بلكه به نقد طبیعت انسان نیز میپردازد.
امروزه میتوان بر این باور شد كه
سویفت باكمك طنز و هجو به جنگ شاه و شیخ مسیحی زمان خودرفت . او باتكیه برشرف
روشنگرانه به مخالفت باخرافات، بنیادگرایی،جاسوسی و خبرچینی پرداخت. سویفت ، یكی
از شخصیت های ادبی فضای سیاسی زمان خودبود وبا طنزهای آموزشی ضددینی وسبك ساده
ونبوغ آمیزش، به آگاهی مردم پرداخت. طنز فشرده، بنیادین ومهاجم او.جهان را آزار
داد، و نه سرگرم نمود . هدف طنزش ، لذت زیباشناسانه نبود، بلكه احساس شرم و گناه و
ناراحتی وجدان، درخواننده و بیداری و تكان نظرات اصلاح گرایانه اقشار پیشتازجامعه
بود.و یا تنها هدف تضاد حرفهای سویفت ، شوكه نمودن خواننده و به تعجب آوردن او است
و نه موضعگیری فلسفی ، گرچه ادعا میشود كه هر هجوگویی ، نماینده نوعی جهانبینی، و
هر طنزی ، سلاحی ایدئولوژیك است. سویفت به زیر سئوال بردن نظرات و اصول حاكم
پرداخت تا انسان را به تفكر وادار نماید ، به این دلیل اورا نویسنده ای میدانند
برای هركس، هردوره و هرجامعه ای. طنز سویفت را نامحدود و بی نهایت دانستند. نبوغ
او درآنجاست كه گاهی سخنی میگوید، ولی منظور دیگری دارد. آثار سویفت رادركنار
شكسپیر، از بهترین نوع نثر زبان انگلیسی بشمار می آورند.هیچ نثری درتاریخ ادبیات
انگلیس، انفجاری آنچنان خطرناك و عجیب ازنبوغ را به نمایش نگذاشت. طنزهای او اغلب
:عصبی ، بدون تعارف و گاهی تهوع آور و خطرناك هستند. سومین اثر مشهور سویفت ، رمان
“ داستان بشكه ها “ بود. دراین رمان ، دریانوردانی كه مورد حمله نهنگ های دریایی
قرار میگیرند ، بشكه هایی خالی را روی نهنگ ها می اندازند ؛ به امید اینكه نهنگهای
مهاجم ، كشتی آنان را غرق ننمایند. چندسال بعداز نشر این كتاب ،سویفت گویا روزی
آنرا در دست گرفت و بعد از خواندن چند جمله ، بخود میگوید كه او واقعن آنزمان چه نویسنده نابغه ای بوده است !.
درمیانه قرن نوزده كتاب “سفرهای
گولیور“ بصورت سانسورشده وبدون 2بخش آخر آن، داستان كودكان و نوجوانان شد. سویفت
گویا تحت تعثیر رابله این رمان اوتوپیستی و خیالی را نوشت. چهارمین بخش كتاب فوق،
یاهو نام دارد . درنظر منقدین ، سویفت دراین بخش به تمسخر خدا و انسان پرداخته
وناامیدانه به هومانیسم ،شك خودرا بیان میكند. از جمله دیگر موضوعات كتاب :
نیروهای غریزی انسان ، تاریخ جدید علم و سیاست ، تشنگی انسان به علم و آموزش ،
تمسخر خردگریزی دین مداران ، علما و غیره
است. اودراین رمان ازسبك قدیم ادبیات باستان استفاده كرده ؛ یعنی كوچولوهارا غول
پیكر و غولها را فسقلی،توانایی ها را ناچیز و ضعفها را عظیم نشان میدهد . و یا
مخالف موضوعی راادعا میكند، كه منظور واقعی او است . حقیقت و درد و رنج ، جوری درسراسر
كتاب پخش شده اند كه خواننده غربی، گاهی خودرا شاگرد فسقلی ها و گاهی هوادار غولها
میداند. برای پاره ای از خوانندگان صادق، كتاب فوق میتواند آینه ای باشد برای نشان
چهره واقعی انسان .
ولتر ، سویفت را با رابله و سروانتس
مقایسه نمود . خلاف دانیل دفو ، كه بدون شرط ، كاملن برای توسعه و شكوفایی نظام
سرمایه داری استعماری جدید انگلیس تبلیغ میكرد ، سویفت به تضادهای اجتمایی ، از
جمله: درد و رنج و استثمار مردم ایرلند ازطریق
نیروهای اشغالگر انگلیس پرداخت . نقد تخصصی و دانشگاهی كوشید تا برعكس نقد
عصرویكتوریایی، بجای سویفت مذهبی و مسیحی ، سویفت را اخلاقگرا ، روشنگر و خردگرا
مطرح نماید، و دندانهای تیز هنری او را قدری سوهان دهد. درطول قرن بیست، وحدت نظر
همگونی درباره آثار سویفت بوجود نیامد . لاورنس در آثار او تمایلات رمانتیك را كشف
كرد . اخلاق گرایان ، آثار سویفت رانشانی از بی ادبی و لمپن بازی زبانی بحساب
آوردند. برتون درمقایسه با سوررئالیست ها ، سویفت را نوعی آنارشیست ، با تمایلات
توتالیتر و جهانبینی اشرافگرایی نامید. فمنیست ها ، تمسخر زنان در آثار سویفت را
گناهی نابخشودنی شمردند ، گرچه سویفت به تمسخر مردها و حتا خود نیز پرداخت . او
اغلب خود، یكی از قربانیان كبیر طنزهایش است .
یوناتان سویفت درسال 1667 در دوبلین
بدنیا آمد و درسال 1745 بر اثر جنون در آنجا درگذشت. پدرش كارمند اداره دادگستری و
سویفت سالها بدلایل مادی و شغلی ، اسقف كلیسای مهم و بزرگی بود. اواز خانواده ای
روحانی برخاسته و دكترای الاهیات گرفته بود . درتازیخ بیوگرافی نویسی درغرب ،
بندرت زندگی و آثار نویسنده ای مانند سویفت را این چنین زیر زربین گرفته و فرضیات
و حدسیات گوناگون در باره اش به ثبت رسانده اند. بعد از 250 سال هنوز تعداد
كتابهای بیوگرافی پیرامون سویفت آنچنان بیشمار است كه حتا كارشناسان ، توانایی
بررسی همه آنها را ندارند. سویفت در سال 1714 یك محفل ادبی باسایر شاعران و
نویسندگان كشورش تشكیل داد. او برای نشر آثارش نیازی به جبران مالی نداشت ، چون
بدلیل درجه دار! كلیسا بودن ، حقوق كلانی به جیب میزد ، ولی با اینهمه همیشه
برخوردی شجاعانه و انتقادی با كلیسا و دولت داشت . او به مخالفت با مالیات كلیسایی
و تحقیر كاتولیكها از طریق پروتستانها پرداخت . زندگی او ، زندگی یك روشنفكر
ایرلندی درزمان استعمار انگلیس است . طنز ، تناقض ، افكار مشوش ، قطع مدام مسیر
زندگی ، و آواره گی ، از آنجمله هستند.گرچه او در زندگی نقش های گوناگونی بازی
نمود، ولی تنها طنزنویسی اورا ازنظر روانی ازضا میكرد . نبوغ اورا باید از لحظه
های جنونش جدا كرد. رفاه نسبی مالی باعث شد كه سویفت به آفرینش اثاری در زمینه های
: شعر ، داستان ، مقاله ، سفرنامه و غیره بپردازد.
او با كمك هجو و طنز به كمبودهای
جامعه و زمان خود پرداخت . موضوع مهم آثارش ، تشخیص فرهنگی جامعه بحرانزده و بیمار
است . و با معرفی شبه دانش ها ، به انتقاد از علما و دانشمندان زمان خود پرداخت .
سویفت مسیحیتی را نمایندگی میكرد كه : خردگرا ، ساده گرا و خیرخواهانه باشد. او
میگفت كه عقل و حقیقت انسان را به سعادت نمیرسانند ، چون سعادت دراین جهان (بخوان
استعمار و استثمار !)، غیرممكن است ولی آنها باید آدم را بسوی نظم و انسانیت هدایت
نمایند.ا و مینویسد كه نویسنده باید آینه ای را جلو مردم بگیرد تا آنها خودرا درآن
به بینند ، حتا اگر اینكار با اغراق های قلمی همراه باشد. سویفت درآثارش به انتقاد
از آثار : دكارت ، ارسطو ، هابس و باكون نیز پرداخت.
ازجمله آثار سویفت : كلیسا و علم ،
سفرهای گولیور به دور جهان ، داستان بشكه ها ، توصیف ریزش باران ، نامه های دستمال
فروش ، موفقیت بزرگ ، اشعاری درباره مرگ دكتر سویفت ، مقالات درخشان و تفكرآمیز،
مجموعه آثار چهار جلدی ، مقالات آزادیخواهانه، یك پیشنهاد فروتنانه ، نبرد كتابها
،و نامه ها و یادداشت هایی برای معشوق ، هستند. ولی مشهوریت سویفت آنزمان بدلیل
مقالات آزادیخواهانه بود. شعر مشهور او ؛ مرگ دكتر سویفت ، مانند سفرهای گولیور ،
اثری است روانشناسانه و خردگرایانه . مجموعه سفرهای گولیور ، اثر اصلی او است . در
كتاب داستان بشكه ها ، سویفت تقاضای مداراگرایی مذهبی و خیرخواهی دینی می نماید و
به تمسخر دیكتاتوری در الاهیات می پردازد .
ARAM . B
