آب

محمد سطوت

ضرب المثلها و مشتقات آن

آب، این مایع بیرنگ و بی بو که چهار پنجم سطح کره زمین را فرا گرفته وبیش از 95 درصد وزن بدن انسانها را تشکیل میدهد وقدما آنرا یکی از چهار عنصر اصلی حیات (آب، خاک، باد، آتش) میشمردند، صرفنظر از اهمیت فراوانی که در زندگی موجودات زنده کره خاکی ما دارد در فرهنگ فولکلوریک مردم ایران نیز دستمایه بسیاری از ضرب المثلهای فارسی است که جا بجا مفاهیم و معانی مختلفی را ارائه میکند. در زیر بچند نمونه از آنها اشاره میکنیم.

1 - ضرب المثل ها

"آب که از سر گذشت چه یک نی چه صد نی" کنایه ایست از فرو رفتن در عمق آلودگیها که تفاوتی بین کم یا زیاد آن نیست)

"آب را گل آلود میکنند تا ماهی بگیرند" اشاره به کسانیست که برای رسیدن بمقصود فضا را مشوش میکنند)

"آب که یکجا بمونه بو میگیرد" (حرکت و فعالیت را توصیه میکند)

"آب از سرش گذشته است" (یعنی دیگر کارش تمام است)

"دست به آب رفتن" (اصطلاحی است قدیمی که هنگام رفتن به توالت میگفتند)

"آب زیر پوستش رفته" ( یعنی وضعش خوب شده)

"آب به آب شدن" (تغییر وضعیت دادن)

"آب راحت از گلویش پائین نمیرود" (کسانیکه همیشه دنبال دردسر میگردند)

"آب که سر بالا بره قورباغه ابو عطا میخونه" ( کنایه از کار غیر ممکن و اگر و مگر است)

"آب باریکه" (اشاره به روزی یا درآمد مختصرافراد است)

"آبمان با او در یک جوی نمیرود" (همفکر و همراه نبودن)

"آب نباشه شناگر قابلی است" (کنایه به آدمهائیست که همیشه لاف میزنند)

"تا عاقل رفت فکر کنه، دیوانه از آب گذشت" (اشاره به آدمهائیست که نمیتوانند در کارها زود تصمیم بگیرند)

"تشنه در بیابان سراب می بینه" (آدمهای محتاج و درمانده زود فریب میخورند)

"مواظب باش آب زیرت نره" (احتیاط کن فریبت ندهند)

"آب پاکی را رو دستش ریختند" (یک نه بزرگ باو گفتند)

"آب تو دلش تکان نخورد" (اشاره بکسانیست که خونسرد هستند وکارها را آهسته وبدون شتاب انجام میدهند)

"چه خبرته، آب دهانتو جمع کن" (کنایه بکسانیست که بینهایت از چیزی خوششان آمده)

"آب ریخته را نمیتوان جمع کرد" (اتفاقی که افتاده دیگه نمیشه رفع و رجوعش کرد)

"آبشو زیاد کن" (کنایه از رسیدن مهمان ناخوانده و کم بودن غذاست)

" نم پس ندادن" (کنایه از خسیس بودن آدمهاست)

"فکر نان باش که خربزه آب است" (اشاره بکسانی است که مشکلات اصلی زندگی را رها

کرده بدنبال مسائل فرعی میروند)

"کوزه گر از کوزه شکسته آب میخورد" (کنایه ای از خساست بعضی ازآدمهاست)

"آب آبادانی است"

"تا این آب میرود ما نیز نان میخوریم" (از گفته های بزرگان)

"بیلش دم آبه" (اصطلاحی است در کشاورزی، به زارعینی که مشغول آبیاری هستند گفته میشود)

"اگر دنیا را آ ب ببرد اورا خواب میبرد" (اشاره به آدمهای تنبل و بی توجه به امور زندگی)

2- ضرب المثلهای جنبی آب

"دل بدریا زدن" (از خود گذشتگی)

"آبرو داری کردن"

"قطره قطره جمع گردد وانگهی دریا شود" (اندرزی برای پس انداز کردن)

"سر چشمه شاید گرفتن به بیل، چو پر شد نشاید گرفتن به پیل (کنایه از پتانسیل و قدرت آبهای جمع آوری شده است)

3– اسامی که با آب ساخته میشوند

"آبشخور" (جائیکه حیوانات برای خوردن آب میروند)

"آبکش" (از وسایل آشپزخانه)

"آبراهه" (نهر آب، کانالها)

"آب بند" (سد های کوچکی که برای جمع آوری آبها درست میکنند)

"آبیاری" (آب دادن گل و گیاه و زمینهای زراعتی)

"آبکنار" (کنارنهرها و دریاچه ها)

"آبشار" (ریزش آب از ارتفاع)

"آبدزدک" (سوسکهائی که در آبراهه ها زندگی میکنند)

"آب نما" (به آبشارهای مصنوعی که درساختمانها ومیادین برای زیبائی محیط ساخته میشوند)

"گنداب" (جمع شدن آب چشمه های معدنی وگوگردی در یک مکان)

"پایاب" (به آبهای کم عمق میگویند)

"آبکی" (به مایعات رقیق میگویند)

"آبفشان" (آبهای تحت فشار که از طریق چاه و یا چشمه ها از زمین بیرون میجهند)

"آب انبار" (مخزن آب خانه ها در قدیم)

"سرداب یا سردابه" (به زیرزمینهای تاریک و نمور میگویند)

"ماندآب یا مرداب" (آبهای راکد جمع شده در یک محل، باطلاقها)

"میرآب" (مأموران قدیمی تقسیم آب در محلات)

"آبرفت" (بزمینهائیکه از تخریب ارتفاعات تشکیل میشوند)

"زه آب یا نشت آب" (آبیکه دراثر بالا آمدن سطح آبهای زیرزمینی بروی زمین ظاهر میشود)

"سیرآب کردن" (آب کافی بزمینها دادن)

ضمنا" پاکی و شفافیت و صفای روح انسانها را نیز به آب زلال مثال میزنند

4 - انواع مختلف آبها

آب خالص و زلال، آب مقطر، آبجو، آب نبات، آب قند، آبجوش و:

آب کر (آبی که برای شستشو و گرفتن وضو جایز است)

آب چلو (آبی که بعد از شستشوی برنج میماند)

آب توبه (اغلب سر گناهکاران میریزند)

آب شور یا شور آب (در کویر و دریاچه های شور یافت میشود)

آب مروارید (باعث کوری چشم میشود)

آب مقدس (مسیحیان در مراسم مذهبی از آن استفاده میکنند)

آبرنگ (درنقاشی بکار میرود)

5 - انواع آب میوه ها

آبلیمو، آب پرتقال، آب سیب، آبغوره، آب آناناس، گرانبری، زرشک، انار و.....

6 - مخازن آب در شهرها

سدها، بندها، استخرها، آب انبارها، حوض و حوضچه خانه ها و همچنین آب لوله کشی شهرها

7 - منابع و سرچشمه های آب در طبیعت

آبهای سطحی ( اقیانوسها و دریاها، آب باران و برف که در رودخانه ها جریان مییابند)

آبهای زیرزمینی (چشمه ها، قنوات، چاههای عمیق و نیمه عمیق و آرتزین که از مخازن آبها در زیرزمین تخلیه میگردند)

به آبهای گرم معدنی و گوگرد دار هم که با فشار از اعماق زمین بیرون میآیند آبهای ترمال میگویند.