شیرین عبادی :
دموکراسی گلی است که نياز
به آبياری مداوم دارد*
گفتگوی روزنامه ی اومانیته با شیرین عبادی، برنده ی نوبل صلح
2003**
ترجمه ویدا
فرهودی
س:
معمولاً از حقوق بشر و حقوق زن، جداگانه سخن می رانند. آیا چنین تفکیکی لازم است؟
پ: حقوق
زن همان حقوق بشر است. تفاوتی وجود ندارد. من از مدافعان حقوق بشر هستم، که به طور
کلی به این مقوله می پردازند. پرداختن جداگانه به حقوق زن، نخستین گام در جهت
تبعیض است.
س:
اما تقریباً در اغلب جوامع جهان، زن مساوی مرد نیست. بنابر این مبارزه ای ویژه
برای حقوق زنان جریان دارد. اکنون تقریباً یک دهه از کنفرانس پکن که به حقوق زنان
اختصاص یافته بود می گذرد. نتیجه ی کار را چطور ارزیابی می کنید؟
پ: اگر
به کل جهان بنگریم، مشاهده می کنیم که حرکت به سوی تمدن بیشتر جریان پیدا کرده
است. پیشرفت در آن، به مرور زمان، مشهود است. اگر ابتدای قرن بیست و یکم را با
آغاز قرن بیستم مقایسه کنید، این پیشرفت رابه ویژه در مورد وضعیت زنان، می بینید.
البیته روند آن در برخی کشور ها کــُند تر و در بعضی ، پر شتاب تر است.
س:
اما هیچ امر خودکار و ماشینی ای وجود ندارد؟
پ: در
جامعه شناسی هیچ چیز خود به خودی نیست. همه چیز بستگی به اراده ی مردم تشکیل دهنده ی هر جامعه دارد و بهایی که
حاضرند برایش بپردازند. در عصر اینترنت، اطلاعات به سرعت جا به جا می شوند، مردم،
خیلی سریع در جریان پیشرفت های مردمان دیگر قرار می گیرند و از خود می پرسند که
آیا، آن ها نیز خواهند توانست به فلان مرحله ی از پیشرفت برسند؟ همین مسئله، موجب
تسریع پیشرفت جهان می شود.
س:
در جوامع غربی مسئله ی حجاب زنان مسلمان مطرح شده است. آیا این خود یک تناقض نیست؟
پ: در نظام های اسلامی، قدرت حاکم زنان را مجبور به
داشتن حجاب می کند و زنان از این امر خشنود نیستند. در کشورهای دموکراتیک و به
ویژه در فرانسه سعی می کنند حجاب را به زور از سر زنان بردارند. آن ها نیز خشنود
نیستند. چرا نباید زنان را آزاد گذاشت تا
پوشش خود را،چنان که می خواهند، انتخاب کنند. آیا فکر نمی کنید که افزایش پوشش
اسلامی در فرانسه تنها واکنشی به برخی رفتار ها باشد؟ درجامعه شناسی، هر واقعه یا
پدیده ی اجتماعی واکنش واقعه یا پدیده ی دیگری به شمار می آید.
س:
آیا حقوق بشر مقوله ای جهانشمول است؟
پ: حقوق
بشر استانداردی بین المللی و جهانشمول است که زندگی انسان ها را، در رابطه با
یکدیگر ممکن می سازد و ربطی به شرق و غرب یا مسئله ای مذهبی - مسلمان یا مسیحی
بودن – ندارد. کسانی که به شما می گویند که فرهنگشان به آن ها اجازه ی پذیرش و احترام
به حقوق بشررا نمی دهد، در واقع عده ای خودکامه هستند؛ افرادی که به سرکوب مردم می
پردازند وبه بهانه ی عدم تطبیق حقوق بشر با معیار های فرهنگی، از اِعمال آن سر باز
می زنند و خودکامگی شان را به این شکل توجیه می کنند. اما در ضمن، باید به یاد
داشت که حقوق بشر، خود ، یک فرهنگ است. ما باید برای ایجادش در درون یک جامعه حرکت
کنیم. فرهنگ ، یک شبه ی با انتشاریک حکم و با تصمیم به ایجاد آن، آفریده نمی شود.
س:
اندیشه ی صدور آن به ویژه در جوامع اروپایی، نسبتاً رایج است. آیا شما نیز همین
عقیده را دارید؟
پ: آن
هایی که چنین می گویند، کسانی هستند که می
پندارند می توان دموکراسی را به وسیله ی بمباران تحمیل کرد. ایالات متحده
آمریکا بکار گیری چنین روشی را برای برقراری دموکراسی در عراق اعلام کرد. اما دمو کراسی کالایی قابل صدور نیست به ویژه
به وسیله ی بمباران. باید به تقویت جوامع
مدنی پرداخت و به مردم اعتماد داد. دولت
ها و کشورهایی که به حقوق بشر اهمیت می دهند باید به گسترش امکانات اشاعه ی
فرهنگ آن در در تمامی کشور های جهان
بیندیشند. دستیابی به این امر به واسطه ی جامعه ی مدنی ممکن می شود.
س:
آیا با توجه به شکاف میان شمال و جنوب، اینترنت
می تواند وسیله ای برای اشاعه ی دموکراسی و حقوق بشر باشد یا بر عکس، در مسیر
مخالف مورد استفاده قرار گیرد ؟
پ:
اینترنت همانند شمشیری است دو دم. همه چیز بستگی به نحوه ی کاربرد آن دارد. به طور
قطع امکان دسترسی به آن بس متفاوت است. و این امر جای تاسف دارد. اما نباید فکر
کنیم که اینترنت به خودی ِ خود مسبب شکاف است. بر عکس، با توسعه ی اینترنت، به جای
کنار نهادن آن، باید این فاصله را به حد
اقل رساند. به این منظور باید با کاهش بودجه های نظامی سهم بیشتری را به توسعه اختصاص داد. در ایران سانسور
اینترنتی شدیدی به وسیله ی حکومت اعمال می شود. به این ترتیب، تمامی سایت های
مربوط به حقوق زن و مسائل مربوط به زنان، به وسیله ی جمهوری اسلامی، تصفیه (فیلتر
گذاری) می شوند. از این ننگین تر آن که جمهوری اسلامی رسماً برای جستجو و یافتن
شرکتی که امکان فیلتر کردن سایت ها را داشته باشد، آگهی مناقصه داده است. شرکتی با
مدیریت ایرانی برنده ی این مناقصه شده بی آن که صاحبان آن مشخص شده باشند. در
مجموع، سرکوب مردمی که در جهالت به سر می برند بس آسان تر است تا مردمی که به
اطلاعات دسترسی دارند.
س:
از هنگامی که جایزه ی نوبل صلح سال 2003 را گرفتید، امکان سفر شما بر جای جای کره
زمین افزون شده است. وضعیت جهان را چگونه می بینید؟
پ:
مبارزه در راه دموکراسی و حقوق بشر پایان یافتنی نیست.حتا در کشور های بسیار
دموکرات نیز این مبارزه، لا اقل برای حفظ دست آورد های دموکراتیک و از دست
ندادنشان، ادامه دارد. علاوه بر آن، هدف پیشبرد سطح دموکراسی و حقوق بشر مدّ نظر
است. دموکراسی گلی را می ماند با نیاز به آبیاری مداوم. نمی توان گفت که یک روز آب
دادن به گل کافی است و می توانیم یک ماهی رهایش کنیم: گل در آن صورت می میرد. دموکراسی
نیز همین حالت را دارد. هرگز از من نپرسید که دموکراسی در کجا پیروز بوده است: این
پیروزی هرگز حاصل نشده و همواره باید برای آن جنگید.
س:
در ماه ژوئن گذشته، احمدی نژاد به عنوان رئیس جمهور ایران برگزیده شد. وضعیت زنان
از آن پس، در کشور شما، چگونه بوده است؟
پ: وضعیت
زنان بهبود نیافته است. پس از انتخاب و روی کار آمدن احمدی نژاد قانون جدیدی در ممانعت با هر گونه
انتشار مطالب فمینیستی، هیچ گرایی(nihilisme) و لائیسیته(laïcite) به اجرا در آمده است.
س:
شما از جمله ایرانیانی هستید که انتخابات ریاست جمهوری ماه ژوئن گذشته را تحریم
کردند. آیا همچنان موضع خود را باور دارید؟
پ: این
حرکت موضع گیری ای بود در برابر قانونی نا
عادلانه : قانونی که بنا بر آن شورای نگهبان تایید کننده ی صلاحیت کاندیدا های
ریاست جمهوری بود. من اعلام کردم که نه در رهبری یک حزب هستم نه سردمدار یک گروه مخالف( اُپوزیسیون). من، به
شخصه تصمیم گرفتم که در این انتخابات شرکت نکنم بی آن که دیگران را به این مسیر تشویق نموده واز آن ها
بخواهم که هم سوی من شوند.
س:
روشنفکران، روزنامه نگاران و وکلای بسیاری همچنان در ایران ، در زندان به سر می
برند...
پ: زندانی کردن وکلا در ایران، متاسفانه به صورت
سنت در آمده است. از میان وکلایی که در زندان ها به سر برده اند می توان از خانم
کار، آقایان دادخواه، سلطانی، زرافشان، اسماعیل زاده، خود من و .... نام برد. همه
ی ما تنها به جرم دفاع از موکلانمان راهی زندان شده ایم. اکنون دو وکیل همچنان در حبس به سر می برند: ناصر
زرافشان و سلطانی. شخص اخیر از بنیان گزاران
انجمن دفاع از حقوق بشر در ایران است. او وکیلی است با شهامت. ما در زمینه
ی بسیاری از پرونده ها از جمله پرونده ی بانوی عکاس ایرانی- کانادایی که در زندان
اوین به قتل رسید، با هم کار می کردیم. ما بر روی این پرونده بسیار کار کردیم. او
در جریان دادگاه مربوط به این پرونده بس شجاعانه و روشن صحبت کرد. او رفتار و اعمال دادستان را مورد
انتقاد قرار داد. و درست پنج روز پس از جلسه ی دادگاه مربوطه زندانی شد.
* این
گفتگو در روزنامه اومانیته به تاریخ 23 نوامبر 2005 منتشر شد. مصاحبه با خانم
عبادی به وسیله ی "پیر بربانسی"Pierre Barbancey فرستاده ی ویژه ی این روزنامه به تونس،
همزمان با شرکت ایشان در کنفرانس پشتیبانانی از دموکرات ها بر علیه رژیم "بن
علی" صورت گرفته است.(م)
