يکشنبه ۲۹ شهريور ۱۳۸۳ - ۱۹ سپتامبر ۲۰۰۴

آشتي با ادبيات آمريكا

سهراب ملاآواره

جان اشتاين بك،نويسنده آمريكايي وخالق رمان؛ خوشه هاي خشم ،ميگفت بعدازدريافت جايزه نوبل درسال 1962 ازناشرش شنيد كه زني روستايي دردانمارك همراه قايق خود چندكيلومتري تاشهر پارو زده تادومرغ خانگي اش رابايك كتاب جيبي اوبراي مطالعه تعويض كند.اشتاين بك اين حادثه رامهمترازدريافت جايزه نوبل براي خود ميدانست وميگفت علاقه وعكس العمل خواننده گان به آثارش، مهمتر از نظرات خودخواهانه بعضي ازمنتقدين ادبي است. به نظر او يك نويسنده واقعي بايد به مسايل عصرو دوره خود بچسبد وتاجايي كه عقل و روشنفكري اش اجازه ميدهند به تمسخر حماقت بپردازد وبا بي عدالتي هاي ظاهرا پذيرفته شده در اجتماع، مبارزه نمايد.

آثار اشتاين بك را ميتوان نتيجه سه پديده : فرهنگ اروپايي، طبيعت آمريكا، و بحران اقتصادي دهه 30 درجهان صنعتي آغازقرن بيستم دانست.اهل طنزي به طعنه ميپرسد اگرآمريكا كشوري باامكانات نامحدود است،چرااين وضعيت شامل حال ادبيات وفرهنگ نباشد؟. اشتاين بك نه تنها نويسنده اي اجتمايي،بلكه يكي ازداستان نويسان مدرن قرن گذشته آمريكا است. اونخستين بار موضوع محيط زيست رانيز وارد ادبيات نمود ودرجهان،يكي ازپرخواننده ترين نويسندگان آمريكايي گرديد.جريان نويسندگي اودرنيمه اول قرن بيستم مصادف باشكوفايي ادبيات مدرن درآمريكا شد. غالب نوشته هايش بصورت: رمان،داستان،نمايش،سفرنامه و فيلم منتشر شده اند.

جان –اشتاين بك،طنزنويس،نويسنده و منتقداجتمايي درسال 1902 درآمريكا بدنيا آمد ودرسال 1968 بعنوان سنبل بخشي از ادبيات مدرن آمريكا درگذشت.مادرش ايرلندي و پدرش آلماني تبار بودند.اودرشرايط فقروبحران اجتمايي بزرگ شد ودر 17 سالگي به تحصيل ، زيست شناسي اقيانوسها ،در دانشگاه پرداخت ولي بعد از مدتي صندلي درس را ترك كرد ووارد بازاركار درمزارع وكارخانه ها شد.اوازاين راه ،بيشتر با زندگي ورنج كارگران موقت فصلي ومهاجر آشنا گرديد.بحران اجتمايي-اقتصادي سال 1929 تاثير مهمي روي داستانهاي اجتمايي وانتقادي اش گذاشت.اودرآثارش دردهه 30 به انتقاد شديد ازروابط سرمايه داري وغيرعادلانه اجتماع آمريكا پرداخت. منتقدين ادبي اورا بخاطر رمانهاي اجتمايي و كوششهاي كشف تكنيك هاي جديد داستان نويسي،يكي ازبزرگترين نويسندگان ادبيات آمريكا ميدانند.اودرادامه كشف سبكهاي تازه ادبي،درسال 1948 بعدازپايان جنگ، سفري توريستي-ادبي به شوروي نمود تايادداشتهاوخاطرات سفرش را منتشر كند.غير از ياداشتهاي سفر به شوروي،

باوجود كيفيت گوناگون سفرنامه ها و گزارشهاي ادبي از چهاگوشه ايالتهاي آمريكا، آنها جنبه هاي واقعگرا هنري آن سفرها را به بهترين شكل ممكن به خواننده معرفي مينمايند.

به نقل از منقدين چپ،بعداز جنگ جهاني دوم،رابطه اشتاين بك با جنبش ترقيخواهانه قطع شد و او مبلغ نظرات روانشناسانه و جنجال برانگيز گرديد. درسالهاي آخر او سخنگوي سياسي امپرياليستي دولت آمريكا در كشورهاي جنوب شرقي آسياي دور شد وبه دفاع از آن پرداخت.

گروهي ازمنتقدين كاملگرا به انتقادهاي كوچك وبزرگ ديگر از او ميپردازند و مينويسند،جهان او نه خوب است و نه قابل اصلاح،بلكه انسان رنجبر آمريكايي بايد درزندگي روزمره مقاومت نمايد وبا مشكلات جوراجور آن كنار آيد.اودرچهارچوب موضوعات اجتمايي كوشش ميكند باكمك ادبيات ،به فلسفه انسانشناسي و آنتروپولوژيك و جهانبيني فلك الافلاكي بپردازد و همچون نجات مسيحايي در انتظار ظهور مذهبي افرادي چون مهدي و مسيح و چه بسر برد.آثارش مخلوطي هستند ازطرح ساده مسايل جدي و موضوعات جنجالي،بازاري و عام پسند براي جلب كنجكاوي خواننده بيشتر.مبارزه اودرزندگي وبراي زندگي دچار محدوديت و قضاوتهاي ساده گرايانه و جنبه هاي حيواني انسان داروينيستي ميشوند.اودرآثارش به صفات حيواني انسان اهميت زيادي ميدهد و به علت ضعف و فقر روشنفكري جدل آميز،دچار علمي گرايي انسانشناسي و رفتار جانورگونه اش ميگردد.

از جمله آثار اشتاين بك : خيابان ساردينها-خوشه هاي خشم- پول،پول مي آورد-انسانها و موشها- پنجشنبه زيبا-اتوبوس جاده خاكي- ماه نشست – مشتي طلا- سفر با چه- ميوههاي طوفان- دره آسمان- قاطر پوزي سرخ رنگ- بگذار اداي شاه را در آوريم- و آنسوي عدن هستند.

اشتاين بك كتاب ؛ آنسوي عدن را مهمترين رمان خود ميدانست.تازه كردن موضوع هابيل و قابيل يعني اختلافات پدر و پسر و مبارزه شر و نيكي با همديگر،محتواي آن كتاب هستند.او درسال 1929 بانوشتن كتاب؛ مشتي طلا، نويسندگي رارسما آغازنمود. آثار اوليه اورا بعضي از صاحبنظران، رمانتيك ويا عرفاني گونه بحساب مي آورند. كتاب ؛ خوشه هاي خشم ،روايت دوران بحران نيمه اول قرن بيستم در آمريكا است.اين كتاب رماني است كارگري و رئاليست و در رابطه بااعتصاب توده اي.اشتاين بك با اين رمان به ادبيات كارگري زمان خود نزديك گرديد.ازجمله رمانهاي روانشناسانه وجنجال برانگيز بعدازجنگ او: خيابان ساردينها و پنجشنبه زيبا هستند كه درباره لمپن پرولتاريا ميباشند.كتاب؛ ماه نشست ، رماني است ضد سنتگرايي. كتاب ؛ سفر با چه،رماني است رئاليستي-انتقادي كه تضاد آزادي فرد ونياز وفشار جمع را نشان ميدهد. رمان؛ موشها و انسانها، به زندگي كارگران مهاجر و فصلي ميپردازد وزبان عاميانه كارگران در دوران بحران اقتصادي-اجتمايي رانشان ميدهد. با كمك اين كتاب او يكشبه مشهور شد و نويسنده ملي آمريكا نام گرفت. سه رمان: آنسوي عدن-خوشه هاي خشم-موشها وانسانه،سالهاست كه بصورت فيلم درآمده اند. اشتاين بك درسال 1961 بانوشتن رمان؛ پول،پول مي آورد، نشان داد كه دوباره به سبك رئاليسم انتقادي و ادبيات اجتمايي در آمريكا ،بازگشته است.