پنجشنبه ۲۹ اسفند ۱۳۸۱ - ۲۰ مارس ۲۰۰۳

با هری بريورمن

فعال کارگری و محقق سرشناس قرن بيستم آشنا شويد!

مجيد تمجيدی

هری بريورمن (۱) نامی آشنا در ميان فعالين کارگری اروپا و آمريکا است. کتاب او، "کار و سرمايه انحصاری" (Labor and Monopoly Capital-۱۹۷۴)، از انتشارات مانتلی ريويو، نه تنها "کتاب روی ميز" بسياری از فعالين کارگری در اين کشورها بوده، بلکه تاثير عميقی بر توجه اين فعالين به ابعاد متنوع عرصه سازمان کار داشته است. اما اين توجه تنها شامل فعالين کارگری نبوده بلکه کتاب "کار و سرمايه انحصاری" بلافاصله پس از انتشار به يکی از بحث انگيزترين کتب آکادميک تبديل شد. تعداد ارجاع به و نقل و قول از اين اثر در مراکز آکادميک اروپايی و آمريکايی سال به سال افزايش پيدا کرد. هم اکنون پرفسورهای جامعهشناس مارکسيست سرشناسی در اروپا و آمريکا خود را متعلق به مکتب "تئوری فرايند کار" (Labor Prceoss Theory-LPT) دانسته و سعی در تعميق و گسترش نظرات پايهای برورمن داشته و دهها کتب تحقيقی و تئوريک در اين زمينه منتشر کردهاند. علاوه بر نشريه مانتلیريويو که يکی از تمهای مهم آن مباحث حول اين تئوری است نشريات مختلفی بطور مستمر به بحث حول عرصه فرايند کار بويژه در سالهای اخير ميپردازند.

برورمن سالها به عنوان کارگر لولهکش، مسگر، چاپ و غيره کار کرده و سپس مسئول انتشارات تعدادی از نشريات چپ شد. آشنايی از نزديک بويژه با پل سوئيزی تاثير عميقی بر او داشت. کتاب "کار و سرمايه انحصاری" بخشا مديون حمايت و تشويقهای صميمانه دست اندرکاران نشريه مانتلیريويو بود. در اين کتاب برورمن تحليلی عميق از روند تباهی کار در صد سال گذشته انجام ميدهد. او به عرصههای متنوعی از جمله "مديريت علمی" (تايلوريسم، فورديسم و...) و مکانيزمهای کنترل فرايند کار، علم و ماشينيسم، کار اداری و خدماتی، پروسه سلب مهارت و غيره در فرايند و پروسه کار ميپردازد. اما تز اصلی و بحث انگيز او اين ادعا است که در اين صد ساله برخلاف ظاهر امر از پروسه کار و کارگران سلب مهارت شده و روند از خود بيگانگی مورد اشاره مارکس تعميق يافته است.

کتاب برورمن به يک بحث بسيار عميق و گسترده در اين سالها دامن زده است. متاسفانه خود او دو سال پس از انتشار اين کتاب فوت کرد و شخصا فرصت پاسخگويی به انتقادات و يا گسترش نظرات خويش را نيافت. اما اين امر توسط صدها مارکسيست و کارشناسان امور مربوط به سازمان کار در اقصی نقاط دنيا انجام ميگيرد. بويژه با توجه به مباحث جديد مربوط به تغييرات سازمان کار و اينکه تعداد زيادی از "پست فورديستها" و ادبيات کارفرمايی به پروسه سلب مهارت کار و کارگران تحت "مديريت علمی" (تايلوريسم و فورديسم) اذعان دارند، تز برورمن به يکی از محورهای بحث جديد مربوط به سازمان کار تبديل شده است.

متاسفانه نه تنها فعالين کارگری ايران بلکه روشنفکران و سازمان های چپ ايرانی عموما کوچکترين آشنايی با برورمن ندارند. من شخصا با رجوع به نشريات بيست و چند ساله سازمانهای مختلف چپ حتی با اشارهای حاشيهای نيز به نام برورمن برخورد نکردم. همينجا شخصا از محسن ثلاثی، مترجم کتاب "نظريه جامعهشناسی در دوران معاصر" اثر جورج ريتزر، انتشارات علمی - تهران، که در آن چند صفحهای به معرفی تئوری برورمن اختصاص يافته، تشکر ميکنم.

به نظر من عدم اطلاع از و آشنايی چپ ايران با برورمن عمدتا ريشه سياسی داشته و خود دليلی بر بيگانگی و عدم علاقه اين چپ به مسائل مربوط به سازمان کار، محور اصلی تئوری مارکس و تم کتاب "کاپيتال"، دارد. کتاب برورمن به زبانهای مختلفی، از جمله سوئدی، ترجمه شده است. اميدوارم اين معرفی کوتاه موجب تشويق فعالين کارگری در خارج از کشور به خواندن اين اثر ارزنده شود.

(۱) منبع اطلاعات اين معرفی کوتاه، جزوهای با نام "معرفی تئوری فرايند کار"، مجيد تمجيدی، است که در ماههای آتی از زبان سوئدی به فارسی ترجمه ميشود. اين جزوه علاوه بر معرفی تئوری برورمن، شامل فشردهای از نظرات انتقادی و ملاحظات نويسنده بر تئوری برورمن و تئوريهای منتقدين ميباشد.