زيباکلام :

عدم پاسخگويی بخش​هايی از قدرت،

 بزرگترين معضل سياسی کشور است

آزادی سياسی، از دستاوردهای دوم خرداد است

متاسفانه بخش عمده​ای از حاکميت پاسخگو نيست که اين مساله مهمترين، مشکل​ترين و بزرگترين معضل سياسی موجود در جامعه است.

دکتر صادق زيباکلام ، استاد دانشکده​ی حقوق و علوم سياسی دانشگاه تهران در گفت و گو با خبرنگار سياسی خبرگزاری دانشجويان ايران (ايسنا)، به بررسی عملکرد اصلاحات و اصلاح طلبان، و بايدها و نبايدهای خاتمی پرداخت .

زيباکلام با تاکيد بر اينکه در بررسی عملکرد اصلاحات، بايد کاملا نسبت به دو مساله​ تفکيک قائل شد، اظهار داشت : مساله​ی اول، ضرورت اصلاحات به معنای تغيير و تحولات اساسی و بنيادی و عميقی است که بايستی در حوزه​ی اقتصادی، اجتماعی و سياسی کشور صورت بگيرد و مساله ديگر ، جريان سياسی يا نيروی سياسی که می​بايستی اين تغييرات را انجام دهد .

وی در توضيح مساله اول ( ضرورت اصلاحات)، به نقد و بررسی اصلاحات در حوزه​ی اقتصادی پرداخت و تاکيد کرد: اقتصاد ما در يک جمله، اقتصادی فاسد، ورشکسته و منحط است . اقتصاد ما اقتصادی است که حتی کوچکترين هزينه​ی خود را نيز نمی​تواند از درون خود تامين کند . صنايع کشور اکثرا صنايعی ورشکسته هستند که هيچکدام از صنعت اتومبيل گرفته تا صنعت پتروشيمی و بسياری از صنايع ديگر نمی​توانند در عرصه​ی بين​المللی رقابت کنند زيرا کشورهايی مانند چين، کره، ويتنام، ترکيه، تايوان و کشورهای ديگر توانسته​اند همان محصول را با کيفيتی به مراتب بالاتر و هزينه​ی کمتر توليد کنند.

استاد دانشکده​ی حقوق و علوم سياسی دانشگاه تهران افزود: صنايع ما صرفا به ضرب و زور انحصار دولتی، جلوگيری از واردات، تعرفه​های سنگين و يارانه​های هنگفتی که مصرف کننده، ماليات دهنده و مردم عادی می​پردازند، سرپاست.

وی با اشاره به پرداخت يارانه از سوی دولت در زمينه​های مختلف، ابراز عقيده کرد: در بخش رايانه​ها، هيچ کشوری در دنيا اينگونه از طريق پرداخت يارانه​ی کور، اقتصاد خود را ويران نکرده است که ما در حال انجام آن هستيم . هيچ کشوری، هيچ نظامی در گذشته و حال سراغ نداريد که اينگونه منابع مالی خود را به تاراج گذاشته باشد . به عنوان مثال، بنزين ليتری حدود ۲۰۰ تومان برای دولت تمام می​شود، ولی آنرا ليتری ۵۰ تومان می​فروشد؛ يا دولت چيزی حدود ۱ ميليارد تومان يارانه​ی نان می​پردازد، يعنی نانی که ۱۰۰ تومان تمام می​شود، ۵۰ تومان می​فروشد و ۵۰ تومان ديگر آن را نمی​گيرد. در هيچ نظامی در دنيا، اين سيستم فاجعه آميز وجود ندارد. سيستم​های ديگر تفکيک قائل شده​اند و از مصرف کنندهائی که می​توانند کل هزينه را پرداخت نمايند، هزينه و ماليات می​گيرد و در عوض به مصرف کننده​ی کم درآمد و محروم به اشکال مختلف کمک می​کنند. اما سيستم اقتصادی ، نحوه​ی توزيع و زيربنای اقتصادی کشور ما آنچنان درمانده و ناتوان است که حتی اين اقدامات ساده را نيز نتوانسته​، انجام دهد.

زيباکلام، حجم گسترده​ی دولت در بخش اقتصاد را معضل ديگر کشور دانست و تصريح کرد: به طور متوسط ۴۰ درصد نيروی شاغل در کشور در بخش دولتی کار می​کنند، درحالی که در کشورهايی مثل انگلستان، آلمان، ژاپن، هند و ترکيه چيزی حدود ۱۰ الی ۱۵ درصد از نيروی شاغل در بخش دولتی است، يعنی به عبارت ديگر، در ايران از هر ۲ نفر شاغل، يک نفر مستقيم و غيرمستقيم برای دولت کار می​کند، درحالی که در اقتصادهای پيشرفته از هر ۱۰ نفر شاغل، يک نفر برای دولت کار می​کند.

وی ادامه داد: اقتصاد ما دولتی است و تمام معايب، مضار و بيچارگی​های اقتصاد دولتی را نيز داراست. فساد تا مغز استخوان اقتصاد ما رسوخ و نفوذ کرده، هيچ بخش از اقتصاد کشور مصون از فساد و رشوه​خواری نيست، و فاصله​ی طبقاتی افزايش يافته، فقرا، فقيرتر و اغنيا، ثروتمند​تر شده​اند.

اين استاد دانشگاه، وجود چنين مشکلات و مسايل را دليلی بر ضرورت اصلاحات در بخش اقتصادی دانست و با تاکيد بر اين مطلب که دير يا زود بايد گام​های اساسی و مهمی در زمينه​ی اصلاحات اقتصادی در کشور برداشته شود، خاطرنشان کرد: اينکه چرا کشور تا به امروز با بحران عميق اقتصادی رو به رو نشده است، پاسخ روشنی دارد؛ زيرا در کشور درآمدی به نام درآمد نفت وجود دارد. اينکه می​توانيم بنزين را عليرغم اينکه ليتری ۲۰۰ تومان تمام می​شود، ليتری ۵۰ تومان به دست مصرف کننده برسانيم، اينکه می​توانيم صنايع ورشکسته​ و عقب مانده​ی دولتی را سرپا نگه داريم، صرفا به کمک درآمد نفتی است. اما تصور کنيد اگر روزی درآمد نفت را از اقتصاد ايران خارج کنيم، با چه مصيبتی روبرو می​شويم و چگونه کشور از همديگر می​پاشيد، بنابراين ضرورت اصلاحات اقتصادی از نان شب نيز برای جامعه​ی ما واجب​تر است.

وی با تاکيد بر اين مطلب که اصلاح طلبان نتوانسته​اند گام​های اساسی و مهمی را در زمينه​ی مسايل اقتصادی بردارند، ادامه داد: مشکلات و مسايل اقتصادی همراه ماست و صرف اينکه اصلاح طلبان نتوانسته​اند گام​هايی در اين زمينه بردارند، بدين معنی نيست که اين مشکلات و مسايل از بين خواهند رفت. اين مشکلات و مسايل همچنان با ما باقی خواهند ماند و هيچ چاره​ای نداريم، جز اينکه اقتصاد خود را از يک اقتصاد دولتی به يک اقتصاد قرن بيست و يکمی آزاد تبديل کنيم .

زيباکلام، افزايش اعتياد، کاهش سن اعتياد و افزايش فساد و رشوه خواری را زنگ خطرهای جدی برای مسوولان در بخش اجتماعی دانست و تصريح کرد: جدا از مساله​ی اعتياد و افزايش جرم و جنايت در کشور، با مشکل اساسی نااميدی ، افسردگی و سرخوردگی نسل جوان روبرو هستيم. آمار خودکشی در کشور بسيار بالا رفته، آمار جوانانی که دچار بيماری افسردگی ، نااميدی و مشکلات روحی و روانی شده​اند، ظرف يک دهه​ی گذشته بالا رفته است. امروز عملا هر فارغ​التحصيل دانشگاهی که سرش به تنش می​ارزد، سعی می​کند از کشور خارج شود. روند مهاجرت به خارج که در ابتدای سالهای نخستين دور رياست جمهوری​ آقای خاتمی کاهش پيدا کرده بود، متاسفانه ظرف ۲، ۳ سال گذشته، افزايش يافته است. بالا رفتن طلاق و مساله کودکان خيابانی مسايل اجتماعی عميقی هستند که جامعه با آنها رو به روست.

به اعتقاد وی، در تمام اين مشکلات و مسايل چه در حوزه​ی اجتماعی و چه در حوزه​ی اقتصادی نه تنها در سالهای گذشته پيشرفت چندانی صورت نگرفته، بلکه متاسفانه ابعاد آنها نيز بيشتر شده است .

وی اين را حاکی از عدم موفقيت جريان اصلاح​طلبی دانست و با اشاره به مشکلات و معضلات عميق سياسی در کشور، بر ضرورت اصلاحات در بخش سياسی تاکيد و خاطرنشان کرد: متاسفانه بخش عمده​ای از حاکميت پاسخگو نيست که مهمترين و مشکل​ترين حوزه از لحاظ سياسی است. قوا و مراکز قدرتی وجود دارند که ضمن برخورداری از مسووليت​های فراوان، پاسخگو نيستند، که به نظر من عدم پاسخگويی بخش​هايی از قدرت بزرگترين معضل سياسی موجود در جامعه است که ضرورت اصلاحات را می​طلبد.

وی با اعتقاد به اين مطلب که جريان فعلی اصلاح طلبی، به دليل اين معضلات متوقف شده است، تصريح کرد: هر چند جريان فعلی اصلاح طلبی متوقف شده است ، اما ضرورت اصلاحات همچنان پابرجاست. اگر در ۲ خرداد ۷۶ ضرورت اصلاحات تا حدودی عميق نبود، امروز بعد از گذشت ۶ سال ، ضرورت اصلاحات به صورت يک مساله حاد در جامعه درآمده است. اگر در ۲ خرداد ۷۶، اصلاحات صورت نمی​گرفت، شايد می​شد به آينده​ی نظام اميدوار بود، اما معتقدم اگر نتوانيم در دهه​ی ۸۰ و در سال​های آينده، در زمينه​ی اصلاحات اقتصادی ، اصلاحات اجتماعی و اصلاحات سياسی گام​های چشمگير و اساسی برداريم، به واقع نمی​توان آينده​ی نظام را چندان اميدوار کننده دانست.

زيباکلام خاطرنشان کرد: مشکلات و مسايل ما چه در حوزه​ی اقتصادی، چه در حوزه​ی اجتماعی و چه در حوزه​ی سياسی روز به روز در حال افزايش است، شرايط و تحولاتی که در منطقه رخ می​دهد و حمله​ی قريب​الوقوع آمريکا به عراق، همگی نشان می​دهد که مشکلات و مسايلی که در سطح منطقه برای ما ايجاد می​شود، بيش از پيش ضرورت نظامی را در ايران ايجاب می​کند که از يک پايگاه عميق مردمی برخوردار باشد. ولی متاسفانه فقدان اصلاحات و مشکلات و مسايل اقتصادی، اجتماعی و سياسی باعث شده آن عرق، تعصب و اعتقاد و باوری که مردم به خصوص قشر جوان نسبت به نظام داشتند، روز به روز کمتر شود. بنابراين چگونه می​توان فکر رويارويی و مقابله با دشمن خارجی را پيدا کرد، در حالی که جبهه​ی داخلی به خصوص در ميان نسل جوان روز به روز ضعيف​تر می​شود. همه ی اين موارد، مسايلی هستند که فکر می کنم ضرورت اصلاحات امروز به مراتب بيشتر از گذشته در جامعه وجود دارد.

وی با تاکيد مجدد بر توقف اصلاحات، در تشريح علل اين مساله، اظهار داشت: علت اول توقف اصلاحات، مخالفت جدی و اساسی محافظه کاران با جريان اصلاحات بود. دليل مخالفت نيز روشن است زيرا ظرف بيش از ۲ دهه​ی گذشته، جريانات سياسی مهمی در کشور توانسته​اند از قدرت اقتصادی، سياسی و اجتماعی زيادی برخوردار شوند که هرگونه اصلاحات باعث می​شود منافع آنها به خطر بيافتد. بنابراين طبيعی است گروه​های سياسی که ظرف ۲ دهه​ی گذشته قدرت زيادی پيدا کرده اند، با هرگونه اصلاحات اقتصادی مخالف باشند؛ زيرا از مواهبی که اقتصادی دولتی برای آنها فراهم آورده، محروم می​شوند. بنابراين يکی از دلايل عمده​ای که باعث شد جريان اصلاحات نتواند به جلو برود، مخالفت جدی، سازمان يافته و عميق محافظه کاران و مجموعه​ی کسانی که اصلاحات، منافع آنها را به خطر می​انداخت، بود.

استاد دانشگاه تهران، علت دوم توقف اصلاحات را وجود ضعف در درون جبهه​ی اصلاح طلبان برشمرد و خاطر نشان کرد: اصلاح طلبان يا دوم خردادی​ها، از همان ابتدا فاقد يک رهبری منسجم، منضبط، سازمان يافته و طرح و برنامه، راهکار و دستورالعملی برای پيشبرد اصلاحات بودند. و متاسفانه تنها هنر جريان دوم خرداد و اصلاح طلب اين بود که تلاش می​کرد بار ضعف​ها، مشکلات و بی​کفايتی​های خود را به گردن جريان محافظه​کار بياندازد، در حالی که اين بخشی از واقعيت و نه تمام واقعيت است .

وی تاکيد کرد: اذعان دارم که محافظه کاران برای اينکه منافع​اشان به خطر نيافتد، با اصلاحات به شدت مخالفت کردند، اما از اين نکته نيز نبايد غافل شد که متاسفانه خود اصلاح طلبان و دوم خردادی​ها نيز مشکلات، مسايل و ضعف​های عميقی را در درون خود دارند، داشته​اند و خواهند داشت و اگر فکری نکنند و صرف اينکه گناه را به گردن محافظه کاران بياندازند، مشکلی حل نخواهد شد .

به اعتقاد زيبا کلام ، قبل از آقای خاتمی، يعنی بعد از جنگ و نخستين دور رياست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی، مطالعات و تصميمات استراتژيکی برای نجات کشور از وضع رکود اقتصادی وحشتناک آن دوران گرفته شد که به دليل مخالفت کسانی که در دولتی ماندن اقتصاد ذينفع بودند، عملا اين اصلاحات اقتصادی پيش نرفت.

وی تصريح کرد: معتقدم جريان دوم خرداد نيز می​بايستی از شروع کار دست به يک مطالعه​ی جدی و همه جانبه می​زد که مشکلات و مسايل ما چيست؟ اين مشکلات را تقسيم بندی و فصل بندی می​کردند که در حوزه​ی اقتصاد چه بايد انجام دهيم، يا کدام بخش از برنامه​های آقای هاشمی رفسنجانی درست بود و کدام بخش از برنامه​های ايشان غلط بود؟ چه تجربياتی از ۸ سال مديريت​ آقای هاشمی رفسنجانی و تيم کارگزاران به دست آورديم؟ نقاط ضعف و قوت آنها چه بود و چگونه می​توان اين تجربيات و دستاوردها را بهبود بخشيد؟ کدام کارهای ايشان را می​بايستی تکرار کرد و کدام را نبايد تکرار کرد؟ اما متاسفانه نه تنها چنين مطالعه​ای به هيچ وجه از سوی اصلاح طلبان و دوم خردادی​ها صورت نگرفت بلکه متاسفانه برخی از جريانات غيرمسوول و به گمان من فرصت طلب دوم خردادی، سعی کردند با به راه انداختن يک نوع فرهنگ و فضای جوسالارانه و غوغاسالارانه، روی تخت موج احساسات عمومی قرار بگيرند و هر آنچه را که در گذشته و تا قبل از دوم خرداد ۷۶ صورت گرفته بود، زير سوال ببرند و تخطئه​ نمايند و اساسا اين فکر را به وجود آورند که ما چندان نيازی به برنامه​های کلان اقتصادی که آقای هاشمی رفسنجانی به دنبال آن بودند، نداريم و مشکل ما، مشکل آزادی مطبوعات و به طور کلی آزادی و صرفا بحث اصلاحات سياسی است .

اين استاد دانشگاه تهران ابزار عقيده کرد : به نظر من اصلاح طلبان از دو نظر به خطا رفتند. يکی اينکه اگر دوم خرداد بوجود آمد، بخشی از آن به دليل تحولاتی بود که در ۸ سال قبل از آن صورت گرفته بودند زيرا دوم خرداد چيزی نبود که صرفا از روی هوا به وجود بيايد. نکته​ی دوم اينکه جريان اصلاح طلب در مجموع از پرداختن به مشکلات و مسايل زيربنايی اقتصادی کوتاهی کرد و چندان به سمت و سوی آن نرفت و در عوض توجه زيادی معطوف به جريانات اصلاحات و توسعه سياسی کرد.

وی با تاکيد بر اين مطلب که ضمن اينکه توسعه سياسی و آزادی مهم است ، اما در عين حال اقتصاد و سير کردن شکم انسان​ها نيز به همان ميزان اهميت دارد، اظهار داشت: متاسفانه جريان دوم خرداد نه تنها دست به يک مطالعه​ی عميق، همه جانبه و بدور از حب و بغض​های سياسی درباره​ی گذشته نزد، بلکه با يک حالت بغض و کينه و سرمست از باده​ی پيروزی که در نتيجه​ی دوم خرداد به دست آمده بود، يورش و حمله​ی سهمگينی را نسبت به ديگر جريانات سياسی آغاز کردند که اين اشتباه بود. يعنی به جای اينکه اصلاح طلبان مدام پيروزی خود را به رخ بکشند و به گونه​ای با طرف مقابل صحبت کنند که مردم ديگر شما را نمی​خواهند و مردم ما را می​خواهند، جا داشت بهتر با طرف مقابل رفتار می​کردند و دوم خرداد را از حالت غالب و مغلوب، شکست و پيروز به در می​آوردند.

وی با تاکيد بر اين مطلب که بهتر بود اصلاح طلبان، دوم خرداد را اينگونه مطرح می​کردند که کشور دارای مشکلات عميق است و بياييم همه دست به دست هم بدهيم و کشور را از اين مشکلات و معضلات عميق اقتصادی، سياسی و اجتماعی، رهايی بخشيم، خاطرنشان کرد: اين متاسفانه استراتژی بود که جريان​های راديکال دوم خرداد به سمت و سوی آن نرفتند. اين جريانات که بعضا رهبری دوم خرداد را نيز در دست داشتند و يا نفوذ زيادی در رهبری دوم خرداد داشتند، متاسفانه جريان دوم خرداد و اصلاح طلبی را به يک رويارويی و انتقام گيری سياسی و تلافی کردن مشکلات و معضلاتی که تا قبل از دوم خرداد ۷۶ به آن دچار شده بودند، بدل کردند.

زيباکلام ادامه داد: به زبان ساده​تر، بخشی از جريان اصلاح طلب و دوم خرداد به جای آنکه از اصلاحات و دوم خرداد برای پيشبرد سازندگی و وحدت ملی استفاده کند، از آن برای تصفيه حساب​های سياسی گذشته و انتقام گيری بهره برد. از اينجا بود که به اعتقاد من حتی آن بخش از محافظه کاران که معتدل و ميانه رو هستند و خواهان اصلاحات بودند، به جای آنکه از اصلاحات طرفداری کنند، درصدد برآمدند فرش را از زير پای دوم خردادی​ها و اصلاح طلبان خارج کنند و بدبختانه نتيجه​ی آن ضرری بود که در اين ميان ملت ، ايران و نظام کرد و به جای اينکه اين ۶ سال را، ۶ سالی ببينيم که گوشه​ای از مشکلات و مسايل جامعه حل شده، نه تنها اين اتفاق نيافتاد، بلکه اين ۶ سال ، ۶ سالی بود که بدبختانه در جا زديم و حتی نتوانستيم کوچکترين گام​هايی را در زمينه​ی اقتصاد برداريم.

وی، روزمرگی را بهترين تعريف برای ۲ سال باقيمانده​ی وقت جريان دوم خرداد و اصلاحات خواند و گفت: تصور نمی​کنم در ۲ سال باقيمانده ديگر آبی از اصلاح طلبان جمع شود. اصلاح طلبان و دوم خردادی​ها يک فرصت طلايی را از دست دادند و فکر نمی​کنم مجلس ششم ظرف يک سالی که از عمرش باقی مانده و يا قوه​ی مجريه که در راس آن آقای خاتمی قرار دارد، بتوانند گام​های چندانی بردارند و تنها کار آنها ظرف ۲ سال آينده عملا روزمرگی خواهد بود و صرفا تلاش خواهند کرد مشکلات و مسايلی که جناح راست برای آنها به وجود می​آورد، از سربگذرانند.

استاد دانشکده​ی حقوق و علوم سياسی دانشگاه تهران، بيشترين دستاورد خاتمی و جريان دوم خرداد را در حوزه​ی سياسی دانست و تصريح کرد: آزادی که اکنون در مطبوعات وجود دارد و آزادی سياسی که در سطح کل جامعه وجود دارد، با قبل از دوم خرداد قابل مقايسه نيست . هم اينکه انسان​هايی به عنوان روشنفکر، به عنوان دگرانديش از کوچه و خيابان ربوده نمی​شوند و جنازه​اشان در گونی در بيابان​های اطراف تهران پيدا نمی​شود و صرفا به دادگاه و اوين احضار و محاکمه می​شوند، وکلای خود را می​بينند و خانواده​هايشان با آنها در تماس هستند، دستاوردهای کمی نبوده و نسل جوان بايد متوجه باشد که تا قبل از دوم خرداد چه شرايطی در کشور بود و امروز چه شرايطی در کشور حاکم است.

به اعتقاد وی، اولين اقدام رييس جمهور آينده يا نيروی جديد اصلاح طلب بايد ارزيابی ۱۶ سال گذشته باشد. رييس جمهور آينده يا نيروی جديد اصلاح طلب بايد از آنچه دوم خردادی​ها و اصلاح طلبان در دوره​ی هاشمی رفسنجانی و تجربه​ی پيشين نکردند و بايستی انجام می​دادند، ارزيابی به عمل آورد. بايد ارزيابی کنند آقای هاشمی رفسنجانی چه کرده است، کدام درست و کدام خطا بود، نقاط قوت و ضعف او کجا بوده است. همچنين در اين ۸ سالی که جريان موسوم به دوم خرداد و اصلاح طلب بر سر کار بودند، چه نقاط قوت و ضعفی داشتند، کجا به خطا رفتند و کجا درست حرکت کردند.

زيباکلام، يکی از مشکلات اساسی کشور را عدم استفاده از تجربيات دانشگاه و ديگران دانست و مدعی شد: دولتی که در سال ۶۸ قوه​ی مجريه را به دست گرفت، چندان کاری نداشت که از متخصصين و از تجربيات ديگران استفاده نمايد. همچنين اصلاح طلبان نيز که در سال ۷۶ قدرت را به دست گرفتند، کاری نداشتند که از تجربيات ديگران و دانشگاهيان و افراد مستقل استفاده کنند. صرفا به ديگران گفتند شما برويد کنار، ما می​دانيم چه کار کنيم، در حالی که اين نوع نگاه، نقطه​ی شروع شکست است. زيرا هيچکس و هيچ جريان سياسی عقل کل نيست.

وی در پايان سخنانش با تاکيد بر اينکه مشکل اساسی در جامعه​ی ما اين است که افرادی که قدرت سياسی پيدا می​کنند بدبختانه خود را عقل کل و بی​نياز از رهنمودها و تجربيات و دانش ديگران می​دانند، خاطرنشان کرد: بزرگترين درسی که بايد از ۱۶ سال گذشته بگيريم اين است که چيزی به اسم عقل کل وجود ندارد و اتفاقا عقل کل​ها بيش از ديگران در معرض خطا و اشتباه هستند.